Boeken: Rebelse geest

Wie erbij was, zal het niet licht vergeten. De première van Miike Takashi’s horrorfilm Audition op het Filmfestival Rotterdam in 2000 in een uitverkocht Pathé 1 zorgde voor tientallen weglopende bezoekers, die de gruwelijke martelfinale letterlijk niet meer konden aanzien. Een enkeling haalde ook verhaal bij de regisseur, die aanwezig was.

Door Mike Lebbing

Ondergetekende was er ook bij en raakte meteen gefascineerd door de compromisloze, krachtige stijl van Miike, wiens films in de jaren hierna regelmatig op het IFFR vertoond werden. Daarbij werd duidelijk dat elk jaar maar een beperkte doorsnede van zijn nieuwste werk te zien was. Het gros bleef buiten Japan goeddeels onbekend, want zijn productiviteit was grandioos: vanaf 1992 leverde hij zo’n vijf films per jaar af, meestal snel en goedkoop gemaakt, maar altijd origineel en prikkelend.
Miike’s ondoorzichtige oeuvre werd in 2003 voor het eerst ontsloten met het dikke boekwerk Agitator van de Nederlandse filmcriticus Tom Mes, die ook met zijn website Midnight Eye stevig aan de weg timmerde en met talloze recensies aangaf een grote kennis van de Japanse (genre)cinema te bezitten. Nu is er een vervolg, Re-Agitator, waarin artikelen zijn opgenomen die Mes schreef sinds zijn eerste boek. Dat is geen overbodige luxe. Miike heeft de laatste tien jaar niet stilgezeten, al is zijn waanzinnige werklust iets afgenomen en heeft hij met grote producties als The Great Yokai War (2005) en 13 Assassins (2010) ook de wereld der mainstream verkend. Toch blijft hij een omstreden figuur: zijn nieuwste film Shield of Straw werd in Cannes neergesabeld als een volledig ongeloofwaardige en clichématige thriller.

Alleskunner
Re-Agitator bestaat uit korte stukken die eerder zijn gebruikt voor catalogi, boeken, dvd’s en websites. Dat resulteert in stellingen die herhaald worden, en aangezien de artikelen voornamelijk de loftrompet over Miike’s werk steken, begint de schoen af en toe te wringen. Mes is weinig kritisch over zijn held en veegt ’s mans bekende tekortkomingen — warrige scripts, overdreven lange speelduur — meermaals onder het tapijt.
Toch biedt het boek veel fraais voor cinefielen die geïnteresseerd zijn in de Japanse filmcultuur en de unieke positie die de regisseur erin inneemt. Mes is een ware kenner, die zich het Japans eigen heeft gemaakt, tegenwoordig in Tokio woont, en het werk van Miike goed in perspectief kan plaatsen. Hij stelt terecht dat veel kijkers zich blindstaren op Miike’s snoeiharde genrefilms, zoals Audition en Ichi the Killer, waarin met haken, naalden en ander martelmateriaal gruwelijk wordt huisgehouden en het incasseringsvermogen van de kijker op de proef wordt gesteld. Miike is een veelzijdige filmer, die zich van musical via yakuzathriller tot kinderfilms beweegt en verrassend poëtisch uit de hoek kan komen, maar zich altijd bescheiden opstelt wanneer het om intellectuele interpretatie van zijn werk gaat. Bovendien maakt Mes, geholpen door een verhelderend en sterk voorwoord van Miike’s vertaler/scriptschrijver Christian Storms, zijn bijzondere manier van filmmaken invoelbaar. Net als de onlangs overleden Spanjaard Jesús Franco voelt Miike zich het meest in zijn element wanneer hij met een kleine crew van gelijkgezinde en rebelse geesten voor een periode van twee weken aan een film werkt. Dat is een werkwijze die intense prestaties van alle betrokkenen vereist, maar tegelijk dankzij de vrijheid veel mogelijkheden tot experimenteren biedt. Miike maakt zich dan ook geen zorgen wanneer een film mislukt. Het zoeken naar manieren om zich te uiten, nieuwe uitdagingen aangaan en het gevoel van kameraadschap op de set, zijn zaken die Miike belangrijker lijkt te vinden dan succes. Zijn collega Kurosawa Kiyoshi zegt ‘Miike Takashi kan alles’, een citaat dat het boek siert, en dankzij Mes’ enthousiasme ben je geneigd om daar heel ver in mee te gaan.

Re-Agitator A decade of writing on Takashi Miike | Tom Mes | 2013, FAB Press | 160 p | £19,99

Boeken kort

Writing About Movies | Kare Gocsik, Richard Barsam, Dave Monahan | 2013, W. W. Norton | €19,99
Writing About Movies begon als pamfletachtig, extra lesmateriaal bij Looking At Movies; een erkende introductie in de filmanalyse van filmprofessors Barsam en Monahan. Nu, als uitgebreid boek en met versterking van schrijfdocent Gocsik, kan deze handleiding bij het schrijven over film prima op zichzelf staan. Veel lijkt vanzelfsprekend, maar het is wel verfrissend om analyse, theorie en zelfkritiek zo bondig en pedagogisch verteld te krijgen. Zowel voor beginnende filmjournalisten als schrijvers die weer eens terug naar de basis willen.

The Cinema of the Dardenne Brothers Responsible Realism | Philip Mosley | 2013, Wall­flower Press | €22,50
Eindelijk een recent overzicht van het werk van de gebroeders Dardenne. En vooral een overzicht dat licht werpt op het begin van hun carrière: veel aandacht voor hun — nogal links georiënteerde — documentaires uit de jaren ’80 en de fictie-films die ze maakten voordat dit geëngageerde duo doorbrak met La promesse in 1996. Philip Mosley’s boek is onderdeel van de reeks Directors’ Cut, een serie die geschiedenis en analyse van het oeuvre van makers overtuigend weet te balanceren — en vaak iets nieuws te melden heeft.

La promesse

Het oog in de storm: Rundskop | Maarten Vanden Abeele | 2013, De Bezige Bij Antwerpen | €49,95
Fotograaf Maarten Vanden Abeele is vaak op de juiste (culturele) plek op het juiste moment: hij fotografeerde eerder Pina Bausch, Jan Fabre, dEUS en Zita Swoon. Nu vond hij zichzelf op de set van het voor een Oscar genomineerde Rundskop (2011). Vanden Abeele brengt de intense sfeer van dit filmuniversum poëtisch en rauw in beeld, veelal in analoog zwart-wit. De debuutfilm van regisseur Michaël R. Roskam gooide hoge ogen in Amerika — hij volgt zijn debuutfilm op met het aangekondigde, Amerikaanse Animal Rescue — en hun bezoek tijdens de Oscars is ook onderdeel van het boek. Met zeer korte teksten van medewerkers. Een subliem souvenir voor eenieder die niet genoeg kan krijgen van de broeierige parel die Rundskop heet.

Samenstelling Jasper de Bruin | International Theatre & Film Books | Leidseplein 26 | 1017 PT Amsterdam | t 0206226489 | theatreandfilmbooks.com