Boeken – 27 januari 2016

Wat heeft Siegfried Kracauer met The Ramones te maken? Wat zijn ongeregisseerde films? Hebben Einstein en Eisenstein meer gemeen dan een paar letters in hun naam? Kent digitale cinema een ironische modus? Kent digitale cinema een ingebouwde deconstructie? Nicolas Rombes’ niet altijd overtuigende maar steeds weer prikkelende Cinema in the digital age is een immense speeltuin voor ideeën, met als centrale vraag wat de digitalisering van film precies betekent. Of wat die zou kúnnen betekenen, want het is nog te vroeg om die vraag precies te beantwoorden.
Rombes schreef eerder boeken over The Ramones en ‘New Punk Cinema’ en vanuit die hoek benadert hij ook de digitale cinema. Het is precies de chaos van beelden, de ‘punk’ van de digitalisering die volgens de auteur de grootste rijkdom vormt. Het was een misvatting dat de digitalisering van cinema het perfecte filmbeeld zou opleveren. Dat is niet de kracht van digitale cinema. Het zijn de grove korrel en de beweeglijke camera die het nieuwe beeld creëerden. Toch heeft die hele digitaliseringsgolf nog steeds geen revolutionaire vooruitgang opgeleverd omdat digitale cinema wordt ‘achtervolgd’ door zijn analoge verleden. Vooral in de montage is te zien dat filmmakers de conventies van de analoge film koesteren om het publiek niet te veel van zich te vervreemden. Toch is het volgens Rombes slechts een kwestie van tijd voordat we de mogelijkheden van de nieuwe cinema echt zullen gebruiken.
En dan zijn er de krachten van de digitalisering die we nu al gebruiken. Televisie creëerde vanaf de jaren tachtig een ironisch publiek en een ironische modus. Die ironische ’taalkennis’ namen kijkers mee naar de cinema. Wat er twee decennia later toe heeft geleid dat we de ironische modus niet alleen herkennen maar zelfs verwáchten. Dat leidt tot constante ‘zelfreflectie’ en intertekstuele referenties. Maar het gaat verder. De moderne filmkijker heeft geleerd op hetzelfde moment het narratief te beleven én te doorzien. Dat is wat digitale films met elkaar verbindt en onderscheidt van hun analoge voorgangers: dat ze zowel een waarachtige emotionele respons oproepen als hun publiek laten heenkijken door precies de mechanismen die ze gebruiken óm die emotionele respons op te roepen. Neem the blair witch project, waarin de fictieve filmmakers commentaar leveren op hun eigen camera’s en werkmethodes, wat terugslaat op de film die wij zitten te kijken. Of neem ringu, waarin de pauzeknop op de horrorvideo ín de film ook de film zelf pauzeert. Het mechaniek van het verhaal is het verhaal zelf geworden.
In zijn pleidooi voor een nieuwe visuele verbeelding bestaat cinema niet zozeer uit complete films, maar uit miljoenen filmfragmenten, shots, scènes, dvd-commentaren, en alles wat maar met het maken, bewerken en analyseren van filmbeelden te maken heeft. Al die gegevens samen vormen een immense, fictieve en tegelijk reële database waaruit films op hun beurt citeren en constant veranderende verhalen vormen. Vanuit die database, waarin oude en nieuwe films in alle soorten en maten dwarsverbanden aangaan, kijkt de moderne filmkijker naar film. Zo kunnen fragmenten uit ringu en man with a movie camera over de tijd heen direct met elkaar worden verbonden. Betekenissen ontstaan uit onderlinge verhoudingen in de database. Een nieuwe verbeelding, een nieuwe geschiedenis van de cinema zou juist die patronen moeten blootleggen, of patronen tussen die patronen, stelt Rombes, en dat is een hele interessante gedachte. Dat hij soms te ver doorschiet — bijvoorbeeld door te beweren dat het menu waarmee de gebruiker de commentaren en scènes op een dvd kan manipuleren, belangrijker is geworden dan de film zelf — is hem vergeven.

Ronald Rovers

Cinema in the Digital Age
Nicolas Rombes
2009 Wallflower Press, 171 pagina’s, 19 euro

Bert Haanstra — Filmer van Nederland
Hans Schoots
2009, Mets en Schilt, 29,90 euro
Oerhollandse regisseur krijgt na het verschijnen van zijn oeuvre op dvd nu ook zijn officiële biografie (hoewel niet de eerste), van de hand van Joris Ivens-biograaf Schoots, die in 2004 Van Fanfare tot Spetters uitbracht.

Rijk door 1 zin. Het gouden filmidee
Paul Ruven, Marian Batavier
2009, Theatrebookshop, 19,95 euro
Na het ontraadselen van ‘Het geheim van Hollywood’ in gelijknamig boek, schreven regisseur Ruven (won vorig jaar een Gouden Kalf voor mafrika) en Marian Batavier niet een boek over het schrijven van, maar over het idee voor een film. Ook in dit boek talloze praktijkvoorbeelden van het ontwikkelen en aan de man brengen van het idee voor een film, dat soms niet meer hoeft te zijn dan één woord.

Kleine fabriek van droom en werkelijkheid
Philippe Claudel
2009, Bezige Bij, 19,90 euro
Dagboek over totstandkoming van Claudels regiedebuut il y a longtemps que je t’aime bevat ook het scenario van de film.

From grain to pixel. The archival life of film in transition
Giovanna Fossati
2009, Amsterdam University Press, 39,50 euro
Digital material. Tracing new media in everyday life and technology
Marianne van den Boomen
2009, Amsterdam University Press, 32,50 euro
Twee nieuwe series van AUP ‘Framing film’ richt zich op conservering en restauratie, MediaMatters op digitale cultuur. Fossati beschrijft een nieuwe vorm van archiveren en restaureren in digitaal overgangstijdperk. Bundel van Van den Boomen et al. peilt stand van zaken in landschap van de nieuwe media, dat niet alleen virtueel blijkt te zijn, maar zeer echt en alledaags.

Cinephilia in the age of digital reproduction. Film, pleasure and digital culture
Scott Balcerzak
2009, Wallflower Press, 29,95 euro
Ook de filmbezetene loopt tegen allerlei nieuwe ontwikkelingen aan in het digitale tijdperk; allerlei nieuwe vormen van het uitwisselen van films, maar vooral van ideeën over films. Niet alleen technologie passeert de revue, ook exemplarische films in dit verband (the matrix).

Time out film guide 2010
John Pym
Time Out, 31,50 euro
Leonard Maltin’s 2010 movie guide
Leonard Maltin
2009, Signet, 11,50 euro
De Time out verschijnt jaarlijks in één nieuwe, grote editie. Dit is de achttiende. Maltins boek verschijnt jaarlijks sinds 1988 en kent diverse verschijningsvormen en spin-offs, zoals de classic movie guide. En er zijn nog een aantal papieren varianten (Halliwell, Videohound) die kennelijk nog steeds bestaansrecht hebben.

On the camera and consecutive matters. The writings of Hollis Frampton
Bruce Jenkins
2009, MIT Press, 42,50 euro
Indrukwekkend brede verzameling geschriften (essays, brieven, interviews) van Amerikaanse experimentele filmmaker die ook in de breedte schrijft, van fotografie en film tot beeldende kunst en literatuur.

Samenstelling: Philip Hartzuiker, International Theatre & Film Books, Leidseplein 26, 1017 PT Amsterdam, 020 6226489, theatreandfilmbooks.com