Actie! Op de set van Walzer

Nieuwe Leliestraat 12, 1015 SP Amsterdam, 12 mei 2023, 11.46 uur

“Je bent wel connected, dus dat zit goed, maar toch werkt het niet”, zegt fotograaf/filmmaker/beeldend kunstenaar Leo Erken, terwijl hij naar zijn computerscherm kijkt. “Ik hoor geluid, maar verder is het zwart”, antwoordt de Amsterdamse componist/zanger/performer Frieda Gustavs, die op een krukje zit met een VR-bril op haar hoofd.

Erken checkt alle kabels, maar die lijken goed te zitten. “Volgens mij is het toch iets met de instellingen”, zegt Gustavs dan. Ze staat op en verandert iets aan de instellingen die de computer aan de headset linken. Dan werkt het wel.

In Erkens studio in de Amsterdamse Nieuwe Leliestraat leggen de twee de laatste hand aan hun VR-ervaring Walzer – een virtuele reis door een weelderig landschap, opgebouwd uit duizenden zwart-witfoto’s van vrouwen uit de tijd van de eerste feministische golf (1850-1940).

Gustavs en Erken stelden Walzer samen uit duizenden ‘gevonden beelden’: foto’s gevonden op vlooienmarkten en veilingsites, veelal gemaakt door onbekende makers, vaak uit privécollecties en niet per se gemaakt om te publiceren. De gebruiker bepaalt zelf de route door het landschap en kiest zelf hoe lang die ergens bij stilstaat. Er is geen narratief met een begin of een eind; de ervaring opent in de mist die langzaam optrekt en op een gegeven moment ook vanzelf weer neerdaalt.

Onder de beelden klinkt een door Gustavs gecomponeerde, constant vervormende wals. Of preciezer: de melodie blijft steeds dezelfde, maar in elk ‘landschap’ krijgt ze haar eigen arrangement en instrumentarium. Stemmen fluisteren, zingen, schreeuwen en vertellen verhalen, liedjes en gedichten in acht verschillende talen. Deze teksten geven geen expliciete informatie over de eerste feministische golf, maar bieden wel enige context en dragen bij aan de sfeer.

Het project komt min of meer voort uit Eva Besnyö – The Choice Collection, de documentaire die Erken in 2003 maakte over de vermaarde Nederlands-Hongaarse fotograaf Eva Besnyö (1910-2003). Haar leven draaide om drie thema’s: feminisme, oorlog en communisme, die hij verder wilde uitwerken in VR. Dat deed hij samen met Frieda Gustavs, de dochter van een van zijn beste vriendinnen, die bezig is met haar master Compositie aan het Conservatorium van Amsterdam.

Walzer ging oktober 2022 in première op het BFI London Film Festival, als onderdeel van de sectie voor ‘immersieve werken’. Maar voor de Nederlandse première in Eye Filmmuseum hebben Erken en Gustavs aan codeerder Malou Minkjan gevraagd om nog iets te veranderen aan het allereerste meisje dat als een soort aan-en-uitknop fungeert.

Gustavs heeft de VR-bril opgezet en is weer op de kruk gaan zitten. Erken drukt op wat knoppen. “Je moet even goed kijken wat Malou heeft veranderd”, zegt hij dan. “Maar dat moet wel soepel gaan, het moet soepel.”

“Ja ik zie het; het meisje is anders, maar ze is wel wat schokkiger”, antwoordt Gustavs. “Dat komt goed”, riposteert Erken. “En het liedje moet in het Nederlands, toch? Dat is beter.” Gustavs: “Ja, dat vind ik ook.”

Walzer (2022) is een nl12/lab productie, bedacht en gebouwd door Frieda Gustavs en Leo Erken, met technische ondersteuning van Cris Mollee en Malou Minkjan | Te zien van 11 tot en met 19 oktober 2023 in NatLab Eindhoven.