Redactioneel – april 2024

Ik had het artikel op The Honest Broker over de ‘post-entertainment society’ eigenlijk alweer naast me neergelegd. Vooral omdat het zelf doet wat het wil bekritiseren, maar ook omdat het vol gaten zit.

Tot ik twee dagen terug naast mijn zoon op de bank zit en zie hoe hij in een school-app voor elk goed antwoord beloond wordt met vier rinkelende muntjes. Voor elk fout antwoord krijgt hij er twee.

De strekking van het artikel van Ted Gioia is: dopamine beats entertainment. Dat is geen nieuw inzicht. Ik vermoed dat iedereen die een treincoupé vol mensen naar hun telefoon heeft zien staren, die gedachte bewust of onbewust wel eens heeft gehad. Het gaat om de schaal waarop het gebeurt. Als je erop gaat letten, zie je het mechanisme overal.

Na de groteske dooddoener dat alle politici op elkaar lijken – als iets de afgelopen tien jaar onzin bleek, is het dat wel – lukt het Gioia toch om iets zinnigs te zeggen. Cultuur is geen strijd meer tussen kunst en vermaak – zo zwart-wit was het natuurlijk nooit, maar denk even mee – want een derde, veel sterkere speler is de arena binnengeslopen: afleiding. Instant bevrediging. Daar komt de dopamine het verhaal binnen. En de klinkende muntjes.

‘De essentie is dat elke stimulus hooguit een paar seconden duurt en herhaald moet worden’, aldus Gioia. De volgende stap – en dat is waar volgens hem het echte gevaar schuilt – is verslaving: instant bevrediging in een eindeloze cyclus. Wat hij beschrijft, is een gamificatie van cultuur. Van alles, eigenlijk.

Let op de YouTube-videos waar kinderen naar kijken en je ziet het mechanisme aan het werk. De razendsnelle montage van beelden en voice-over, de voortdurende stemverheffingen: alles om ervoor te zorgen dat de kijker niet afhaakt. Het is ook een mechanisme dat veel mobiele games gebruiken om de aandacht vast te houden: een voortdurende stroom kleine beloningen. Het is het verdienmodel van sociale media. In deze wereld is een film van minstens anderhalf uur een vorm van radicaal verzet.

Ik ga het verhaal iets groter maken. Binnen Filmkrant hebben we elke maand discussie over het coverbeeld. Nu is dat een beeld uit Civil War. Vorige maand Asphalt City. Steeds laveert die discussie tussen de lezer iets geven wat onmiddellijk bevredigt, wat die lezer onmiddellijk herkent, of een beeld dat die lezer juist niet meteen herkent.

Ander voorbeeld uit mijn persoonlijke ervaring: over de online artikelen van kranten verzamelen uitgevers data – wat lezers graag lezen, waar ze bij welk artikel afhaken et cetera. Daaruit trekt men conclusies: een interview moet je zo en zo beginnen, anders ben je de lezer kwijt.

Het is een bizarre fuik waar we met z’n allen in zwemmen. Een verleidelijke koers, in een arena waar voortdurend om aandacht van de lezer/kijker/speler wordt gestreden. Maar ook een gevaarlijke koers. Omdat je alleen nog maar bevestigt wat die lezer al kent: de definitie van conservatisme. De makkelijkste vorm van bevrediging.

Ook een bepaald slag politici heeft deze strategie inmiddels omarmd: nooit interviews geven, want dan wordt de leegte achter de oneliners zichtbaar. Alleen soundbites. Klinkende muntjes. Instant bevrediging. En hop, naar de volgende ophef/bevrediging. Nogmaals: als je erop gaat letten, is het overal.