Welcome to Chechnya

Vluchten voor homohaat

Welcome to Chechnya

Het doet denken aan ondergronds verzet in oorlogstijd: Russische activisten organiseren een vluchtbrug voor met de dood bedreigde Tsjetsjeense queers. De indringende en al op veel festivals bekroonde docu Welcome to Chechnya is te zien als IDFA Special in het kader van Amsterdam Pride, zowel fysiek in Amsterdam en online.

“Stel je voor, een zogenaamd seculier land in de 21ste eeuw waar mensen gemarteld worden om de eenvoudige reden dat ze homoseksueel zijn. Waar hun families aangespoord worden hen te doden. Het is onwerkelijk.” David Isteev vertelt hoe hij in 2017 eigenlijk tegen wil en dank een van de gangmakers werd van een Russische supportgroep die bedreigde lgbtiq+’ers helpt ontsnappen uit Tsjetsjenië. Deze ultraconservatieve, tot de Russische Federatie behorende republiek wordt sinds 2007 met harde hand bestuurd door Ramzan Kadyrov. In de documentaire Welcome to Chechnya zien we deze Poetin-getrouwe in archiefbeelden met een smalende lach beweren dat er geen homo’s bestaan in zijn land.

Daarvoor hebben we dan al gezien hoe de jonge lesbienne Anya uit Grozny Isteevs hulp inroept omdat haar oom achter haar geaardheid is gekomen en haar nu chanteert. Als ze geen seks met hem heeft zal hij haar vader informeren. Haar vader, een hoge pief in de regering, zal haar dan zeker vermoorden, zo vreest het meisje. Dat het geen spookverhalen zijn, blijkt direct al uit een schokkende, door queer-activisten buitgemaakte opname van een gewelddadige aanval op enkele vermeende jonge homo’s.

Toch zie je eigenlijk nog steeds ongeloof in de ogen van Isteev. Het is inderdaad tamelijk verbijsterend. Niet alleen wat daar gaande is, maar ook dat het nauwelijks bekend is. Want we hebben het hier niet over discriminatie, maar over regelrechte, meedogenloze vervolging. Over marteling om namen van andere homoseksuelen te krijgen, over de raadselachtige verdwijning van een Tsjetsjeense popster, over smokkelroutes naar het buitenland, bedreiging van familieleden, onderduiken op schuiladressen en pogingen om visa te krijgen. In twee jaar hebben de Russische activisten 151 vluchtelingen naar een veilig land weten te leiden. Canada nam er 44 op, de Verenigde Staten nul.

Deepfake-techniek
Voor de Amerikaanse onderzoeksjournalist en documentairemaker David France (die een Oscar-nominatie verworf met How to Survive a Plague) is dit de afronding van een trilogie over lgbtiq+-gerelateerde onderwerpen. Na de première op Sundance afgelopen januari kreeg Welcome to Chechnya al meerdere onderscheidingen, waaronder publieksprijzen op Hot Docs en de Berlinale.

De kracht zit hem niet alleen in het heftige onderwerp, maar ook in de tegelijkertijd indringende en toch nuchtere wijze waarop France onthult wat hier gaande is. De dynamische montage geeft je vaak de indruk middenin de actie te zitten en versterkt het gevoel van urgentie. De uiteenlopende kanten van dit alles blijven goed in balans. Moeiteloos schakelt France over van activisme naar alledaagse situaties. Er zijn schokkende beelden naast emotionele en ontroerende momenten, maar we krijgen niet de indruk dat France op sensatie mikt. De documentaire volgt in hoofdzaak de bezigheden en acties van de Russische supportgroep, met getuigenissen van Isteev en mede-activist Olga Baranova als leidraad. Van lief en leed in de geheime opvangplaatsen tot scènes die spannend zijn als een thriller. Bijvoorbeeld wanneer de (vermoedelijk verborgen) camera de vlucht van Anya volgt. Verbazingwekkend hoe dit allemaal gefilmd kon worden.

Een andere lijn is het verhaal van Grisha, een Rus die in Tsjetsjenië als evenementenorganisator aan de slag was toen hij onverwacht werd opgepakt en kennismaakte met de martelpraktijken. Hij begrijpt nog steeds niet hoe die aardige Tsjetsjenen zoiets kunnen doen. Nu wordt zijn hele familie bedreigd en moeten ze samen Rusland uit zien te komen. Want ook daar dreigt gevaar. Aandoenlijk is de hereniging met zijn vriend, die nu ook alles achter moet laten. Overigens wordt bijna iedereen voortdurend heen en waar geslingerd tussen hoop en vrees, maar er zit niets anders op dan door te gaan, aldus een zorgelijk kijkende Isteev.

Om de vluchtelingen te beschermen gebruikt France niet alleen schuilnamen, maar ook een soort deepfake-techniek. Betrokkenen die anoniem moeten blijven hebben door middel van digitale trucage de gezichten van andere vrijwilligers gekregen. Een vernuftige en effectieve ingreep waar je als kijker niets van merkt. Behalve op het moment van die ene, zeldzame en moedige coming-out die nodig is om de Tsjetsjeense misdaden voor de rechter te brengen.


Welcome to Chechnya is op 5 augustus te zien als IDFA Pride Special, in Pathé Tuschinski Amsterdam en online. In november draait de film ook op IDFA.