They Shot the Piano Player

Acteur en jazzmuzikant Jeff Goldblum voorziet deze animatiedocumentaire over een in 1976 in Argentinië verdwenen Braziliaans bossanovagenie van zwoele mijmeringen.

“Hij was het meest jazzy van de Braziliaanse pianisten.” Zo wordt Francisco Ténorio Júnior in They Shot the Piano Player omschreven door de fictieve muziekjournalist Jeff Harris. Harris schrijft jarenlang aan een boek over de opkomst van bossanova vanaf het einde van de jaren vijftig – “muziek die de wereld fascineerde” – en ontdekt zo het in Rio de Janeiro geboren en getogen pianotalent. Eenmaal in de Braziliaanse metropool stuit de journalist op een mysterie: op 18 maart 1976 raakte Ténorio Júnior tijdens een bezoek aan Buenos Aires vermist. Zijn lichaam is nooit teruggevonden.

Zo transformeert They Shot the Piano Player zich, na een lofzang op een uit­zonderlijke muzikant, tot een film over het roemruchte verleden van Latijns-Amerika in een tijd waarin dictators ‘subversieve elementen’ uit de weg ruimden.

De makers, regisseurs Fernando Trueba en Javier Mariscal, bekend van Chico and Rita uit 2010, tonen in deze hybride animatiefilm – Harris is een stand-in voor Trueba – de dwarsverbanden tussen cultuur en dicta­tuur, maar ook tussen bossanova en de culturele ontwikkelingen in de westerse wereld toentertijd. Zo valt de opkomst van de Braziliaanse muziekstijl samen met de Franse Nouvelle Vague: een eigenzinnige filmstroming waardoor Braziliaanse muzikanten zich lieten inspireren.

Singer-songwriter Milton Nascimento, een tijdgenoot van Ténorio Júnior, vertelt over dat proces van kruisbestuiving: na het zien van Jules et Jim (1962) van François Truffaut schrijft hij meteen drie nummers: “Truffaut veranderde het leven van veel mensen.” De titel van de documentaire van Trueba en Mariscal laat zich dan ook makke­lijk verklaren. Het is een zinspeling op Truf­fauts Tirez sur le pianiste (Shoot the Piano Player, 1960). Maar in deze docu­mentaire is de pianist al omgebracht. Wat rest is de muziek van Ténorio Júnior, waar­voor naast het mysterie volop aandacht is in de film.

Trueba en Mariscal, die jaren aan They Shot the Piano Player werkten, wisten sleutelspelers uit de bossanova-beweging nog vlak voor hun dood aan het woord te krijgen, zoals dichter Ferreira Gullar, muzikant João Gilberto en de Amerikaanse saxofonist Bud Shank. Ze treden allemaal in gesprek met Harris, die wordt vertolkt door Jeff Goldblum. De acteur verzorgt ook de voice-over en betoont zich eens te meer een onvervalste crooner. Zijn laconieke mijmeringen passen uitstekend bij de broeierige, tropische animatiestijl van de film. Het voelt soms alsof de acteur achterin de tel van een denkbeeldige metronoom prevelt, met dezelfde zwoelheid die klinkt in de muziek van Francisco Ténorio Júnior. Dat levert hypnotiserende momenten op, waarin de manie rondom bossanova weer helemaal losbarst.