The Treasure (Corneliu Porumboiu over)

Drie mannen en een metaaldetector

  • Datum 24-08-2016
  • Auteur
  • Gerelateerde Films The Treasure
  • Regie
    Corneliu Porumboiu
    Te zien vanaf
    01-01-2015
    Land
    Roemenië
  • Deel dit artikel

Corneliu Porumboiu

Tien jaar na dato is de Roemeense New Wave nog springlevend. Van elk van de grote drie, Cristian Mungiu, Cristi Puiu en Corneliu Porumboiu, zal komend najaar een nieuwe film in Nederland te zien zijn. De laatste schat in het Previously Unreleased-programma van EYE is van Porumboiu: ‘Na de bankencrisis is mijn film actueel in de hele wereld…’

Door Dana Linssen

The Treasure

Drie mannen en een metaaldetecor. Meer heeft de Roemeense regisseur Corneliu Porumboiu (Politist, adjectiv; The Second Game) niet nodig om in de tonen van een absurd sprookje te schetsen hoe Roemenië ruim vijftien jaar na de val van dictator Nicola Ceaucescu nog steeds worstelt met de gevolgen van het communisme. Natuurlijk. Er zijn nieuwe rijken. Maar dezelfde arme sloebers die het slachtoffer waren van het communisme, vallen nu ten prooi aan het kapitalisme.
Tien jaar na dato is de Roemeense New Wave nog springlevend. Van elk van de grote drie, Cristian Mungiu, Cristi Puiu en Corneliu Porumboiu, is dit najaar een nieuwe film in Nederland te zien. Porumboiu’s zwarte komedie The Treasure, de laatste schat uit het Previously Unreleased-programma van EYE, bijt het spits af. Porumboiu’s films zijn kettingreacties van grimmige dilemma’s: als dit, dan dat. In dit geval: wat als er op een avond een buurman op je stoep staat die vraagt of je mee gaat om een schat op te graven? Is er wel een schat? Heeft hij er wel recht op? Stapje voor stapje ontrafelt The Treasure de menselijke hebzucht. En als de mens aan de beurt is geweest, de hebzucht van de staat. We spraken Porumboiu vorig jaar tijdens het Weense filmfestival de Viennale.

Het verhaal achter The Treasure begon als een documentaire. Hoe zat dat? "Acteur Adrian Purc?rescu, die de buurman speelt, was bezig met een eigen speelfilm, een liefdesgeschiedenis tegen de achtergrond van de revolutie. Hij financierde alles zelf, draaide een paar dagen per jaar, maar hij kwam er niet uit. Hij vroeg me om hulp, maar we moesten het project laten varen. Om toch met hem te kunnen werken stelde ik voor om een documentaire te maken over een overlevering die sinds een paar decennia in zijn familie wordt doorverteld: dat zijn overgrootvader bij de komst van het communisme ergens een schat begraven zou hebben. Dus huurde ik een man met een metaaldetector, wij naar de desbetreffende plek toe, maar er bleek niets te liggen. We zaten opgesloten in onze eigen film. Toen heb ik voorgesteld om er een speelfilm van te maken.
"Deze legende is typisch voor Roemenië. Iedere familie kent wel iemand die ergens een schat begraven heeft, en die talloze redenen heeft om hem nu even niet op te graven. De wet en de belasting zijn vaak de belangrijkste: wat wiens eigendom is, nadat zo lang alles genationaliseerd en gecollectiviseerd is geweest, is in postcommunistisch Roemenië nog steeds niet voor iedereen duidelijk. De verhalen hebben te maken met ons verlangen naar wonderen en dat moeten we niet in religieuze zin opvatten. Het zegt iets over de absurde tijden waar mijn land mee te maken heeft gehad. De opkomst van dit soort mythen diende een tweeledig doel. Het was een vorm van verzet, want ergens had iemand dan nog geld liggen om te kunnen ontsnappen, mocht de nood aan de man komen. Maar het was ook een verdachtmaking, om een bepaalde familie in een kwaad daglicht te stellen en te zeggen dat ze iets achterhielden. Er zijn twee verklaringen: de ene is corruptie, en de andere de gedachte dat kapitalisme nooit zal sterven."

Corruptie is een terugkerend thema in uw werk, en ook in de Roemeense film. "Ook voor het communisme was Roemenië een behoorlijk arm, onderontwikkeld land. Bezit was voor mensen niet per se de accumulatie van goederen en middelen om er rijk mee te worden. Het ging om kleine schatten die mensen een gevoel van eigenwaarde en bestaanszekerheid gaven. Ik denk dat het van het land, van de cultuur, van het ontwikkelingsniveau afhangt in hoeverre mensen in staat zijn dat bezit op te geven. Of beter gezegd de angst kwijt te raken dat anderen meer zullen hebben dan zij, dat ze tekort worden gedaan, dat ze het weinige wat ze hebben ook nog zullen verliezen. In de noordelijke landen zijn jullie heel goed in staat om te begrijpen dat het delen van welvaart belangrijk is voor een maatschappij. Omdat het gemeenschapszin creëert, wat weer belangrijk is voor het voortbestaan van een samenleving. In andere systemen, zoals waar ik uit kom, dat in naam gelijk voor iedereen was maar in werkelijkheid een kleine elite had die het er goed van nam en de rest de bevolking arm en dom hield en tegen elkaar opzette, kunnen geld en privileges net het gevoel geven dat je in staat bent te overleven. In ons geval creëerde de ideologie de corruptie, in andere samenlevingen lag de oorzaak juist in het ontbreken van een ideologie."

Maar als ik een schat in mijn achtertuin vond, zou ik die ook graag willen houden. "Dat wil iedereen. Dat is ons geleerd in sprookjes, dat er overal ter wereld schatten begraven liggen, een pot met goud aan het einde van de regenboog. Ik heb er lang over nagedacht wat voor soort schat het zou moeten zijn. Ik wilde niet dat het kunst- of cultuurschatten zouden zijn, of religieuze artefacten, allemaal veel te beladen. Dus kwam ik uiteindelijk uit op aandelen Mercedes. Omdat het papier is, dat in zichzelf geen waarde heeft. En het is iets buitenlands, uit de jaren zestig. Dat vergroot het raadsel."

Uw hoofdpersoon is een werkloze drukker, wat heeft dat met de keuze voor waardepapieren te maken? "Ik denk dat we iets verliezen, ook een waarde, nu we geen papier meer hebben. We gaan van een tactiele naar een virtuele wereld. We lezen geen sprookjes meer in een boek, maar krijgen de moraal van de Disney-sprookjes mee op televisie. En het zegt iets heel actueels over hoe we nu omgaan met het begrip "waarde". We kennen waarde toe aan een stuk papier, aan een afspraak, tot iemand besluit er een andere waarde aan toe te kennen. In die zin is de film na de bankencrisis actueel in de hele wereld."

De wet en de regels van de staat spelen in al uw films een belangrijke rol. "Er zijn verschillende manieren om naar een situatie te kijken, Van boven, van middenin, met een wijd perspectief. Ik hou er van om de kleinste microkosmos helemaal te belichten, alsof dat analytische ‘inzoomen’, het doordrijven van actie en reactie, van oorzaak en gevolg, ons in staat stelt om juist het grotere beeld, de achterliggende structuur beter te begrijpen."

Op een bepaalde manier is uw film ook een pervers sprookje: drie mannen en een metaaldetector gaan op weg om een schat te vinden, en aan het einde… "Wordt duidelijk dat ze het echte goud nooit zullen vinden. Natuurlijk."

Heeft uw film ook de morele dimensie die veel sprookjes hebben? "Eh… Ik weet het niet. Ik ben niet echt een morele filmmaker. Maar ja. Eigenlijk wel."

En dan knalt ‘Life is Life’ van Laibach uit de speakers… "Anti-Disney… Dat is ironisch bedoeld natuurlijk. Ik had dat nummer in mijn hoofd toen ik aan het schrijven was, het is energiek, militant. Het onderstreept de absurditeit van de situatie. Van het leven."