The Swedish Theory of Love

Is het zaligmakend om onafhankelijk te zijn?

  • Datum 05-07-2017
  • Auteur
  • Gerelateerde Films The Swedish Theory of Love
  • Regie
    Erik Gandini
    Te zien vanaf
    01-01-2017
    Land
    Zweden/Noorwegen/Denemarken
  • Deel dit artikel

Het speelse documentaire-essay The Swedish Theory of Love toont de schaduwkanten van het ideaal van een onafhankelijk leven.

Het klinkt zo mooi. Onafhankelijkheid. Autonomie. Wie tekent daar niet voor? De speelse, tikje humoristische documentaire The Swedish Theory of Love gaat terug naar de tijd waarin die idealen officieel werden geformuleerd in het Zweedse overheidsmanifest uit 1972: De familie van de toekomst. Het manifest pleit voor autonome individuen die bevrijd zijn van ouderwetse familiestructuren die ons afhankelijk van elkaar maken. Vrouwen bevrijden zich van mannen, ouderen van hun kinderen, tieners van hun ouders. In Zweden, en ook bij ons, is dat toen vooruitstrevende idee inmiddels tot alle hoeken van de samenleving doorgedrongen. Zo’n beetje iedereen gaat zijn eigen weg en is zelfvoorzienend. De helft van de Zweedse bevolking leeft op zichzelf. Hulp aan anderen gaat via officiële kanalen. We hebben niemand meer nodig.
Kritiek op dit breed gedragen ideaal van onafhankelijkheid zou niet zo lang geleden als oerconservatief zijn weggezet, maar inmiddels dringt het tot steeds meer mensen door dat de individualisering schaduwkanten kent, hoewel daar al eerder voor werd gewaarschuwd in sociologische studies als Bowling Alone van Robert Putnam.
Wijlen socioloog Zygmunt Bauman vat het in The Swedish Theory of Love nog eens handzaam samen. Mensen die jarenlang zijn getraind in onafhankelijkheid, vinden het steeds moeilijker om te onderhandelen over samenleven met andere mensen. Het online leven met zijn risicoloze contact is op het eerste gezicht veel aantrekkelijker. Maar, zo zegt Bauman omineus: "Aan het eind van onafhankelijkheid wacht geen geluk maar een leegte, een zinloosheid van het leven en een enorme, onvoorstelbare verveling." Hij pleit dan ook voor een herwaardering van onderlinge afhankelijkheid, waarbij we problemen niet te veel meer vermijden. Want het is natuurlijk niet zo dat geluk gelijkstaat aan een probleemloos leven. Een gelukkiger leven betekent juist de confrontatie aangaan met moeilijkheden, zo doceert Bauman. De vreugde die je voelt als je problemen overwint gaat verloren als ons comfort en hang naar zekerheid steeds groter worden, brengt hij ons in herinnering. We weten dat vast wel, maar breng het maar eens in de praktijk, gewend als we zijn om de veiligste weg te nemen.
Want hoe langer je onafhankelijk leeft, hoe moeilijker het wordt om weer contact te zoeken. Elke relatie vraagt een inspanning en het is verleidelijk om jezelf de moeite te besparen als je toch niemand nodig lijkt te hebben. De Italiaans-Zweedse regisseur Erik Gandini (Surplus: Terrorized into Being Consumers) maakt in The Swedish Theory of Love een rondgang langs mensen die proberen die spiraal te doorbreken en schroomt niet om de tegenstelling eenzaam-verbonden nogal zwart-wit neer te zetten. Zo zoekt hij een chirurg op die lang geleden naar Ethiopië verhuisde waar hij nu, tot zijn grote voldoening, opereert met bij elkaar gesprokkelde fietsspaken, vislijnen en tie wraps. En hij gaat langs bij een groep Zweden die in de bossen nader tot elkaar komen in kleine enclaves. Vooral die laatste groep lijkt Gandini niet helemaal serieus te nemen door ze als blije neo-hippies neer te zetten. Maar ze hebben wel de stap gezet om elkaar op te zoeken. De rest zal ook dát weer helemaal zelf moeten doen.

Mariska Graveland