THE SEA
Vulkaan spuwt gal
Na de vermakelijke komedie 101 Reykjavik maakte Baltasar Kormákur het extraverte drama The sea, over de ondergang van een IJslandse familie. "Na je dertigste ga je steeds meer je ogen sluiten en met je rug naar de wereld staan. Ik begrijp dat wel."
Onderkoeld kun je The sea, de tweede film van de IJslandse regisseur en acteur Baltasar Kormákur, niet noemen. Alle dramaregisters worden opengetrokken in zijn portret van een IJslandse familie die ‘herenigd’ wordt omdat de vader de opvolging voor zijn visgroothandel wil regelen. Eén van de zonen keert met zijn Franse vriendin terug uit Parijs en treft niet alleen verse vis maar ook een beerput aan in zijn geboortedorp NeskaupstaÐur, een vissersdorpje aan de oostkust van IJsland.
Het lag voor de hand om via de buitenstaandersblik van die Française naar IJsland te kijken, maar in plaats daarvan kiest Kormákur ervoor om de IJslanders zelf hun gal te laten spuwen over hun land. Is hij cynisch over ‘het land van ijs en vuur’, zoals IJsland altijd in de toeristenfolders wordt aangeprezen? Regisseur Kormákur (1966): "Ik ben niet cynisch, ik ben gewoon eerlijk. Heel veel IJslanders willen van het eiland af, maar ze komen allemaal terug. Ooit was er eens een enquête over de mate van geluk die de inwoners van een bepaald land ervaren en IJsland bleek op nummer één te staan. Maar we zijn geen gelukkig volk, we zijn gewoon de grootste leugenaars ter wereld. We willen onze zwaktes niet laten zien en dat is precies wat ik met mijn film wilde openbreken."
Fitnesscentrum
"Ik wil niet hypocriet zijn. We hebben allemaal een manier gevonden om beleefd met elkaar om te gaan, maar zodra er een erfenis of iets dergelijks op het spel staat, dan gaan de mensen tot op het bot, het rauwe vlees eraf gescheurd. En ik haat politieke correctheid. Het heeft alle pit uit de intellectuele discussie gehaald. Het is net als bij MacDonald’s. Doordat ze bang zijn dat één iemand hun product niet kan doorslikken, zit iedereen opgescheept met een slechte smaak in zijn mond. De grootmoeder in de film is mijn commentaar op politieke correctheid. Wanneer zij zegt dat Arabieren maar eens moeten gaan werken in plaats van elkaar uit te moorden, dan verkondigt ze de mening van de straat. Ik vind dat je zulke opmerkingen niet moet negeren, maar dat je de voedingsbodem voor racisme moet proberen te begrijpen. Politieke correctheid zegt hoe de wereld zou moeten zijn, niet hoe de wereld daadwerkelijk in elkaar steekt. De grootmoeder is als de nar in Shakespeares toneelstukken, zij mag alles zeggen zonder dat ze daarvoor wordt bestraft. Jammer genoeg worden de meeste mensen niet wijzer als ze ouder worden. Na je dertigste ga je steeds meer je ogen sluiten en met je rug naar de wereld staan. Ik begrijp dat wel, ik heb daar ook moeite mee. Het is elke dag hard werken om een open geest te houden en niet in negativiteit te vervallen. De zwaartekracht trekt niet alleen aan je tieten en je kont totdat je onder de zoden terecht komt, het trekt ook je geest naar beneden. Daar moet je tegen vechten, alsof je in een fitnesscentrum voor de geest staat. Om te voorkomen dat je teleurgesteld raakt moet je de boel stimuleren en lenig houden. Maar hoe complexer de wereld voor je wordt, hoe meer behoefte je krijgt aan beschutting."
In The sea wordt de hele beerput van de familie zonder enige subtiliteit leeg gekieperd, wat de film aan het eind opbreekt. In ‘het echte leven’ komt het veel vaker voor dat mensen juist hun mond houden, omdat ze bang zijn voor de confrontatie. "In mijn film rukken ze voor de verandering wel de maskers af. Normaal smeulen vetes door tot in het graf, maar soms wordt het er wel degelijk allemaal uitgebraakt. Daarna kan een familie meestal niet meer door één deur, maar soms kan het een nieuw begin betekenen."
Gefermenteerde haai
Er zitten een paar elementen in de film die doen vermoeden dat deze IJslandse variant op Festen gemaakt is voor de buitenlandse markt. Het spectaculaire fjordenlandschap is prominent aanwezig en er wordt een grap gemaakt over de IJslandse gewoonte om een stuk begraven, gefermenteerde haai na maanden weer op te graven en te verorberen, een verhaal dat vaak aan toeristen wordt verteld om ze de rillingen over het lijf te laten lopen. "Ik heb de film inderdaad niet per se voor IJslanders gemaakt hoewel hij Harry Potter in de box office voorbijstreefde. Ik filmde de fjorden wel op zo’n manier dat ook de IJslanders er weer eens goed naar gaan kijken. Voor hen staan de bergen alleen maar in de weg omdat ze de zon tegenhouden. Maar ik wilde geen romantisch plaatje schieten, ik ben geen reisbureau."
De familie uit The sea ondergaat een proces dat in heel IJsland al jaren aan de gang is. De kleine visserijen worden steeds meer opgeslokt door grote bedrijven. In de verwerkingshallen zijn het vaak alleen nog gastarbeiders die de visgraten kunnen velen. "IJsland kent veel verlaten dorpen. De grote bedrijven hebben alle macht overgenomen en de visquota stimuleren alleen maar de hebzucht. Aan de andere kant zijn de dorpen in de jaren zeventig blijven hangen, er is niets veranderd, de boel is spaak gelopen. Jongeren van nu willen absoluut niet in de visindustrie werken. En geef ze eens ongelijk. Ik zou dat ook nooit doen. Ik vind het jammer dat de dorpen verdwijnen, maar wie ben ik om daar openlijk over te treuren. Ikzelf zou er ook nooit naar toe willen verhuizen."
Mariska Graveland