The Queen’s Gambit

Sterke zevendelige Netflix-serie over een jonge Amerikaanse vrouw die schaakgrootmeester wordt.

Net zoals het een kunst is om voetbalwedstrijden en dansers in clubs overtuigend in actie te filmen – het voelt snel gekunsteld – is ook schaken niet per se een geliefde bezigheid van filmmakers. Dat is begrijpelijk: film = beweging (+ tijd) en twee mensen aan een tafel die urenlang nadenken levert niet per se spannende beelden op. We kunnen nu eenmaal niet in iemands hoofd kijken. Of toch wel?

The Queen’s Gambit is een zevendelige Netflix-serie over schaakgrootmeester Beth Harmon (weer een hele fijne rol van Anya Taylor-Joy, waarover zo meer). De jonge vrouw klimt in de jaren zestig op in het mannenbastion van de internationale schaakwereld. Als Harmon zich voor het eerst inschrijft voor een toernooi in Kentucky wordt ze direct tegenover de enige ander vrouw gezet. “Eerst moeten we tegen elkaar spelen, dan pas mogen we tegen de mannen”, legt haar tegenspeler uit.

Je merkt al snel dat hard is gewerkt om de details goed te krijgen. Dan helpt het dat de gelijknamige roman uit 1983 is geschreven door Walter Tevis, een schaakliefhebber. Onder schakers is het al jaren een hobby om fouten te verzamelen in hoe het spel in films wordt afgebeeld, schreef The New York Times onlangs. ‘Onder de meest gemaakte fouten: schaakborden die verkeerd staan opgesteld (er moet altijd een wit vak in de rechter hoek zitten), stukken die verkeerd staan (koning en koningin op verkeerde startposities) en personages die niet weten hoe ze stukken moeten verzetten.’ Om zulke elementaire fouten te voorkomen, riepen de makers de hulp in van Bruce Pandolfini, een New Yorkse schaakcoach die als een van de beste van het land geldt. Hij heeft onder meer Taylor-Joy geleerd hoe schakers de stukken van het bord pakken als ze iets geslagen hebben.

Die ambitie om de serie boven het maaiveld uit te tillen is in alles zichtbaar. In het picobello production design, al is dat bijna vanzelfsprekend: aan sixties auto’s en kleding is bij Amerikaanse producties nooit een gebrek. Al draait het natuurlijk niet om kwantiteit. Het valt vooral op hoe terughoudend en smaakvol die periode hier vorm krijgt. Ongetwijfeld heeft dat ook met kostenbesparing te maken – grote buitenscènes zijn nou eenmaal duurder dan intieme binnenscènes – maar dat is duidelijk niet de enige afweging geweest. Die terughoudende stijl vind je consequent door de hele serie heen. Van het weeshuis waar de jonge Beth terechtkomt en het huis van haar adoptieouders tot de hotelgangen.

De karige inrichting van de plekken waar de schaaktoernooien plaatsvinden zijn dan weer een verhaal apart. Dat was namelijk echt zo: zelfs nationale kampioenschappen werden in tweedehands collegezalen op derdehands universiteiten gehouden.

Maar de echte kracht van The Queen’s Gambit zit in het personage Beth Harmon en de keuzes die de serie maakt. Haar verslaving aan kalmeringsmiddelen die stamt van het farmaceutische regime in het weeshuis – zo bleven de kinderen rustig – wordt nergens uitgemolken door er melodramatisch over te doen. Zoals eigenlijk geen enkel potentieel drama wordt uitgemolken: de plot kiest nergens voor de voorspelbare weg. Haar adoptiemoeder blijkt een talentvolle pianist maar het patriarchale systeem verhinderde dat ze de deur uit kon en een carrière op kon bouwen. Achter hoeveel voordeuren liggen dode dromen, observeert de serie bijna achteloos.

Beth zelf is, ook dankzij het subtiele spel van Taylor-Joy, een sterke mix van eigengereidheid en introversie. Ze heeft duidelijk moeite emotionele banden met mensen aan te gaan – logisch gezien haar achtergrond – maar als het op schaken aankomt, laat ze zich nergens door weerhouden. Zeker niet door mannen. Een van de dingen die de serie je impliciet vertelt, is het geluk dat liefdevolle mensen om je heen hebben geeft. Net als Beth heeft de kijker dat nauwelijks door, omdat de serie verborgen houdt hoeveel mensen om Beth geven. Maar als de serie ten einde loopt, blijken al die mensen er ineens voor haar te zijn.

Mocht je meer willen weten over Beth Harmon, de vrouw die in de jaren zestig grootmeester werd, zoek dan vooral niet verder. Ook al heeft The Queen’s Gambit een aura van authenticiteit, ze is een fictief figuur. Dat je na afloop meer over haar wilt weten, geeft aan hoe goed de serie z’n werk doet.

The Queen’s Gambit is te zien op Netflix.