The Disciple

Langzaam de ogen openen

The Disciple

Chaitanya Tamhane kan een belangrijke naam in de Indiase arthousefilm worden. Net als zijn debuut Court (2014) viel opvolger The Disciple, een even subtiel als trefzeker neergezet verhaal over groei naar zelfstandigheid, in de prijzen op het filmfestival van Venetië.

Met volle overgave stelt de jonge Sharad zijn leven in dienst van de Hindoestaanse klassieke muziek. Maar als hij zijn onrust en twijfels wil bezweren stapt de zanger op zijn motorfiets en doorkruist de vrijwel lege nachtelijke straten van Mumbai. Een contrast dat, typerend voor The Disciple, tegelijkertijd heel vanzelfsprekend is. Niet alleen omdat van die in slow-motion gefilmde motorrit eenzelfde hypnotiserende werking uitgaat als van de, in onze oren, exotische zang. Die nachtelijke ritten zijn ook een metafoor voor de lange, eenzame reis die volgens goeroes nodig is om de perfecte vertolking van de raga te bereiken. Wanneer Sharad uiteindelijk meer oog voor zijn echte plaats in de wereld begint te krijgen, zijn die straten plotseling weer bomvol.

Deze tweede lange speelfilm van de Indiase filmmaker Chaitanya Tamhane is niet de eerste film die gaat over de worsteling van een aankomend talent. Maar Tamhane geeft een eigen draai aan het genre, met bescheiden dramatisering en een bevrijdende, volkomen geloofwaardige ontknoping die tegen de clichés ingaat.

Aan de ene kant brengt Tamhane in The Disciple een hommage aan dit Indiase muziekgenre, aan de andere kant heeft hij ook een scherp oog voor de heiligverklaring ervan. Aanvankelijk luistert Sharad vol toewijding naar oude bandopnamen van de strenge lessen van een legendarische raga-zangeres die stelt dat bereiken van het hoogste een zaak van pijnlijke zelfopoffering is. Maar hoe lang zal hij dat als hoogste waarheid blijven zien? Kiest hij zelf voor die bijna religieuze toewijding, of wil hij vooral aan verwachtingen voldoen?

Goeroe
The Disciple ontwikkelt zich vooral als een gelaagde psychologische observatie, opgebouwd uit ogenschijnlijk terloopse, maar veelzeggende scènes, met veel ruimte om dingen zelf in te vullen. Een verhaal over groei naar zelfstandigheid. Flashbacks tonen de jonge Sharad samen met zijn vader, die zijn eigen muzikale ambities niet wist waar te maken en de last nu op de schouders van zijn zoon legt.

Voor de volwassen Sharad krijgt dat een vervolg in de verhouding met zijn bejaarde leermeester annex goeroe. Deze wijdt de jongeman niet alleen in de geheimen van de hoge kunst in, maar confronteert hem ook tamelijk onbarmhartig met zijn tekortkomingen. Intussen ziet Sharad hoe populaire cultuur steeds meer terrein wint, heeft hij een aanvaring met een hooghartige muziekcriticus en probeert hij telefoontjes van zijn moeder (“zoek toch eens een echte baan”) te negeren. In de nachtelijke uren kan hij soms de profane verleiding van een pornofilm niet weerstaan. Ook weer zo’n moment dat het kalm voortbewegende verhaal onverwacht van een raak accent voorziet.

Mooi ook om te zien hoe zorgvuldig Tamhane zijn beelden kiest, met heel weinig close-ups. Soms lijkt het wat afstandelijk en formeel, maar je ziet ook dat hij de emotionele ondertoon op visuele wijze onderstreept terwijl hij veel situaties tegelijkertijd op een ontspannen en realistische manier neerzet. Zoals het publiek bij de optredens van Sharad. Die raga-uitvoeringen zijn misschien wat ruim gedoseerd, al zal de liefhebber er graag van genieten. Toch helpt ook dat om de film zijn speciale flow te geven.

De hier als acteur debuterende zangers Aditya Modak en Arun Dravid als Sharad en zijn leermeester sluiten daar met klein maar overtuigend spel goed bij aan. Genuanceerd is het beste woord voor de manier waarop Tamhane de verstrengeling van traditie en moderniteit, verwachtingen en acceptatie, dromen en werkelijkheid laat zien. Een verwarrende, veranderende wereld waarin Sharad een eigen plaats moet vinden. Iets wat zich vooral weerspiegelt in zijn verhouding met de muziek en met zijn met veel kwalen kampende leermeester. Genuanceerd en menselijk, met niet alleen strakke vormkeuzen maar ook ruimte voor stille ontroering.

In de hoofdcompetitie van Venetië was dat in 2020 goed voor de scenarioprijs en de Fipresci-prijs van de internationale kritiek. Ook op andere festivals volgde veel waardering. Wie weet krijgt The Disciple nu door uitbreng op Netflix een groter publiek dan normaal voor een arthousefilm uit India weggelegd zou zijn.


The Disciple is vanaf 30 april te zien op Netflix.