Teza

Magie, droom en realiteit in de grootse film teza, waarin zich drie decennia Ethiopische geschiedenis ontvouwen.

Teza betekent ‘ochtenddauw’ in een Ethiopisch dialect. Na de slotbeelden van de film realiseer je je dat uit die titel tegelijk een speels sarcasme en een onverwoestbaar optimisme spreekt. teza is een rijke film. Een persoonlijke en een nationale geschiedenis, het verhaal van de buitenstaander, de emigrant, de vluchteling, de terugkeerder, realiteit, droom en magie, en de eenzaamheid van de lange-afstandsloper die ontdekt dat rennen juist niet de vrijheid bracht waar hij op hoopte. Maar ook de hoop van het socialisme en in zekere zin het failliet daarvan toen het socialisme realiteit werd en geconfronteerd werd met de menselijke gulzigheid en wreedheid.
De Ethiopische regisseur Haile Gerima laat de arts Anberber vanuit een ziekenhuisbed terugkijken naar drie belangrijke periodes uit zijn leven, een leven dat tegelijk het leven is van Ethiopië. Tijdens een studie medicijnen in Keulen maakt hij kennis met het socialisme en keert als verlicht intellectueel terug naar Addis Abeba, om daar te ontdekken dat het marxistische regime van Haile Mariam Mengistu het land in een dictatuur heeft veranderd. Ten tijde van de val van de Berlijnse muur is hij weer in Duitsland en wordt hij zwaar mishandeld. Zo komt hij in het ziekenhuisbed terecht. Ongedwongen maar onmiskenbaar schetst Gerima het lot van Anberber als het lot van Ethiopië. Het land is als de gewonde man op zoek naar zijn verleden, naar geschiedenissen die hem misschien heel kunnen maken.

Raadsel
teza is een belangrijke film. Verhalen uit Ethiopië bereiken ons vrijwel nooit en zeker niet zo’n boude prestatie als deze. Dat het spel niet altijd overtuigt is in het licht van de reikwijdte van deze film totaal niet belangrijk. Droomsequenties en jeugdherinneringen zijn voorbodes van Anberbers leven en verraden in het begin van de film iets over het raadsel dat zich zal ontvouwen. Ethiopië is tegelijk een raadsel dat begrepen moet worden en een realiteit waarin gehandeld moet worden. Maar hoe, is de vraag die Anberber voorligt. Waar te beginnen nu hij al zover heeft gelopen?
Het land is nog steeds niet tot rust gekomen en waar Anberber uiteindelijk uit bed mag en de rust heeft gekregen om terug te kijken, krijgt het land als geheel steeds weer te maken met nieuwe pijn. Misschien is teza vooral een pleidooi voor de geschiedenis, voor de wijsheid die het verleden kan geven.
Twaalf jaar vocht Haile Gerima om deze grootse film te kunnen maken. Knap hoe hij dan toch een gevoel van verwondering heeft weten te behouden. Want al kan de titel dan net zo sarcastisch als optimistisch bedoeld zijn, cynisch is hij niet. Net zoals de onvermijdelijke ochtenddauw er elke ochtend opnieuw is, worden ook Anberber en Ethiopië elke ochtend weer wakker en kunnen ze opnieuw beginnen. Je kunt cynisch zijn over de onvermijdelijke cirkelgang van de tijd, maar tussen ochtend en avond is er wel steeds weer de kans om in te grijpen.

Ronald Rovers