Something Useful

Een treinreis van Ankara naar Izmir vormt het begin van een verhaal dat zich verder allesbehalve in een rechte lijn van A naar B beweegt.

In het meanderende Something Useful (Ise yarar bir sey) brengt het toeval drie onbekenden samen in één beslissend moment. Vanwege een schoolreünie stapt Leyla in Ankara op de nachttrein naar Izmir. Op het perron ontmoet ze een jonge verpleegster die dezelfde trein neemt op weg naar een sollicitatiegesprek. Of Leyla zich een beetje over haar wil ontfermen, vraagt de vader van het meisje, en zo komt Leyla tijdens de lange reis te weten wat de eigenlijke missie van Canan is: ze zal een man die al jaren volledig verlamd op een bed ligt, helpen een zachte dood te sterven. De treinreis neemt ongeveer de halve film in beslag en voelt bijna als een verhaal op zich; toch zal de film niet eindigen voordat beide vrouwen hun reisdoel hebben vervuld.

Leyla is personage en verteller. Haar vertelstem tast, mijmert, observeert. Het is de stem van een poëet, want ook al spreekt ze tijdens de reis alleen over haar werk als advocaat, dichter is haar echte beroep. Maar dat blijkt pas als ze in Izmir besluit om met de nerveus geworden Canan mee te gaan naar haar patiënt. Uit een soort moederlijke bezorgdheid, maar misschien ook omdat ze nieuwsgierig is geworden naar deze man met zijn doodswens. Aan zijn bed raken Leyla en hij in gesprek over poëzie en haalt zij Julio Cortázars verhaal Een gele bloem aan. Het is een verhaal over sterfelijkheid als enige mogelijkheid om te ontsnappen aan een eindeloze herhaling van het niets, en over schoonheid als enige troost; een literair doorkijkje naar thema’s die in de film spelen. Ook in beeld laat regisseur Pelin Esmer geen kans onbenut om zulke doorkijkjes te creëren: via vensters en spiegels komen voortdurend meerdere beeldlagen samen. Het oogstrelende werk van cameraman Gökhan Tiryaki, die eerder met onder anderen Nuri Bilge Ceylan en Zeki Demirkubuz werkte, is meer dan mooifilmerij, want het is ook een aansporing om op zoek te gaan naar wat zich achter de direct zichtbare werkelijkheid verschuilt, als in een magisch-realistische roman.

Something Useful is een reis zonder bestemming – of met een bestemming die niet het doel blijkt te zijn. Het scenario van Esmer en Barış Bıçakçı is balsem voor de geest: een complex spel met thema’s en motieven waarvan de betekenis zich niet vast laat pakken, ons door de vingers glipt en dan weer van vorm verandert, vederlicht dansend op de wind.