Shirley — Visions of Reality
Wachtkamer voor het hiernamaals
Met zijn gestileerde ode aan Edward Hopper haalt Gustav Deutsch weer een nieuw kunststukje uit. Overpeinzingen in ultraminimalistisch drama.
Wonderlijk mooi en vreemd is de gestileerde afspiegeling van de werkelijkheid die Gustav Deutsch ons voortovert in Shirley — Visions of Reality. De eerste speelfilm van deze Oostenrijkse kunstenaar en filmmaker bestaat uit dertien momentopnamen uit het leven van een fictieve actrice tegen de achtergrond van de Amerikaanse geschiedenis tussen 1931 en 1963. Scherp licht, strakke vlakken, minimalistisch drama — een werkelijkheid die eigenlijk alleen in dromen bestaat. Of in de schilderijen van Edward Hopper.
Als cineast heeft Deutsch vooral naam gemaakt met zijn found footage-films, zoals Welt Spiegel Kino (2005) en FILM IST. a girl & a gun (2009). Het zijn associatieve collages van materiaal uit de archieven, op vrijmoedige wijze samengesmeed tot een originele kijkervaring. Nu heeft hij een nieuw kunststukje uitgehaald met het werk van Hopper (1882-1967), die zich als realist liet inspireren door het moderne Amerikaanse leven.
Dertien schilderijen van Hopper, waaronder Hotel Room, Office at Night en Morning Sun, stonden model voor de filmsets die Deutsch gebruikte. Zelf bedacht hij dat de anonieme vrouw in die afbeeldingen telkens dezelfde is en noemde haar Shirley. Een idealistisch actrice met een voorliefde voor geëngageerd theater en een afkeer van de ‘nonsens’ van Hollywood.
In voice-over maakt ze ons deelgenoot van de ups en downs in haar beroep, haar eigen leven en dat van haar partner Steve. Radioberichten over wat er voorvalt in de wereld — de Grote Depressie, de Tweede Wereldoorlog, de communistenjacht van McCarthy — leiden iedere episode in.
Op het eerste gezicht leunt de film zwaar op dit concept, wat het aanzienlijk abstracter en afstandelijker maakt dan een gewone speelfilm. Het geeft veel stof voor filosofische bespiegelingen over de relatie tussen film, schilderkunst en werkelijkheid, naast de vele verwijzingen naar literatuur (Emily Dickinson), films (nouvelle vague) en theater (The Living Theatre).
Maar wie geen zin heeft in die intellectuele oefening kan zich ook gemakkelijk laten meevoeren door de hypnotische kwaliteiten van deze ongrijpbare tussenwereld. Dat laatste wordt direct al prachtig verbeeld in de openingsscène naar een van Hoppers meest indrukwekkende stukken: Chair Car (1965). De ruimte lijkt op een luxe treinwagon, maar zou ook heel goed een wachtkamer voor het hiernamaals kunnen zijn. Vier figuren nemen elkaar heel even nieuwsgierig op, maar blijven toch geïsoleerd in hun eigen fauteuils.
Het hierop volgende verhaal van Shirley is ook een soort reis. De buitengewoon fraaie stilering, nog strakker dan in Hoppers schilderijen, benadrukt het gevoel van vervreemding. Het gevoel dat jij hier bent, terwijl de echte werkelijkheid ergens anders onaangedaan verder gaat. We kunnen ons zelfs voorstellen dat de hele film zich in het hoofd van Shirley afspeelt. Het eeuwigdurende moment tussen herinnering en toekomst. Een langzaam naderbij sluipende stille ontroering.
Leo Bankersen
Filmkrant.Live verzorgt een Intro bij Shirley — Visions of Reality | Cinema Oostereiland Hoorn, 29 mei 20 uur | door Sasja Koetsier | Meer info op filmkrant.nl > filmkrant.live
