Sheila versus de staat

Nadat filmmaker Stijn Bouma in Alleen tegen de staat (2021) vijf moeders aan het woord liet over hoe het toeslagenschandaal hun levens verwoeste, volgt hij in Sheila versus de staat een moeder die doodziek werd van de jarenlange stress.

In naam van de koning blijven er ook in 2022 dwangbevelen binnenkomen, jaren nadat Sheila officieel als gedupeerde van het toeslagenschandaal is erkend. Ze noemt het “een rekening van Rutte waar mijn naam op staat”.

We zien haar de geleden schade in kaart brengen met haar advocaat. Thuis op de bank beantwoordt ze met iemands hulp steeds weer nieuwe vragen van de overheid waarvoor niet langer bestaande bewijzen worden gevraagd.

Wat Sheila, de hoofdpersoon in Stijn Bouma’s documentaireportret Sheila versus de staat, te verduren kreeg omdat ze onterecht als fraudeur werd bestempeld, is niet mals. De staat stortte haar in de schulden, stuurde deurwaarders, pakte haar kind af, bezorgde haar jarenlang zoveel dagelijkse stress dat ze last kreeg van haar maag, nieren en hart. Na een problematische zwangerschap stierf haar veel te vroeg geboren zoontje en uit wanhoop beschadigde ze zichzelf.

Bellen met het Centraal Justitieel Incassobureau en de Belastingdienst, waar inmiddels speciale afdelingen voor gedupeerden zijn opgetuigd, blijkt in Sheila versus de staat een Kafkaeske oefening in geduld. Ook al is Sheila nog niet gecompenseerd en zit ze tot haar nek in de schulden, het CJIB gaat volgens eigen zeggen “helaas wel door met incasseren” van zich automatisch opstapelende boetes. Twee jaar nadat Sheila bij de Belastingdienst vergeefs haar dossier opvroeg om een schadevergoedingsclaim op te kunnen starten, zegt een keurig doch onverbiddelijk formulerende mevrouw aan de telefoon daartoe opnieuw een verzoek te zullen registreren, nu met spoed. “Meer kan ik niet doen.” Ondertussen probeert Sheila optimistisch te blijven en hoopt ze op een nieuwe start.

Een uur lang laat Bouma je de frustratie, het wantrouwen en de woede voelen waar Sheila de afgelopen jaren dagelijks mee heeft geleefd. En het verdriet, want de tranen zitten bij de stoere Sheila best wel los. Het licht in haar leven is haar dochtertje Farah. En ze heeft gelukkig een lieve partner die haar steunt.

In Alleen tegen de staat (2021, hier terug te zien) liet Bouma eerder vijf moeders aan het woord over hoe het toeslagenschandaal hun levens verwoeste; inmiddels is hij bezig met de opnames van een speelfilm over het toeslagenschandaal: De jacht op Meral Ö wordt in 2024 in de bioscoop verwacht. De sterk geformaliseerde stijl van Alleen tegen de staat verruilt hij in Sheila versus de staat voor een lossere, meer intuïtieve vorm. Zo zoekt Bouma naar sprekende verhalen en situaties in het dagelijks leven, onderweg in de auto of thuis met Sheila’s partner. Het resultaat is er niet minder verpletterend om.

Dochtertje Farah dartelt meestal blijmoedig rond, maar mist haar dode broertje en heeft nachtmerries over iemand die haar meeneemt. Tussen ziekenhuisbezoek en begraafplaats zijn er feestelijke momenten, maar over bijna alles hangt de grauwe sluier van het schandaal. Zolang die nachtmerrie doorgaat is het lastig om in een betere toekomst te geloven.

Tussen middelvinger (naar de overheid) en ineengeslagen handen (van de gezinsleden) laat Bouma zien hoe het asociale staatsapparaat Sheila volledig terugwerpt op zichzelf. Zijn betrokken camera wijkt soms even achteruit, zodat je voelt hoe dit gezin in de steek is gelaten. Gelijkgestemden zoekt Sheila bij een manifestatie met omgekeerde Nederlandse vlaggen, waar Wilders spreekt.

Sheila versus de staat toont de psychische uitputtingsslag van een burger die ten prooi valt aan de bureaucratische, papieren terreur van een wantrouwend, xenofoob, geautomatiseerd staatsapparaat dat niet in staat is zichzelf te corrigeren. Bij de jaarwisseling kan Sheila na weer een hartinfarct amper geloven dat ze 2023 heeft gehaald. Dat dat ook van de nog altijd aanhoudende toeslagenterreur kan worden gezegd is minstens zo ongelooflijk.

Sheila versus de staat is op 30 november om 22.15 uur te zien op NPO2 en vervolgens via NPO Start.