SHADOWLANDS

Richard Attenboroughs nieuwste film Shadowlands, over het leven van schrijver C.S. Lewis en zijn geliefde Joy Gresham, is een aangrijpend drama. Aangrijpend en tegelijk uitermate keurig: een tearjerker voor hoger opgeleiden van middelbare leeftijd.

Het Engelse filmtijdschrift Sight and Sound publiceerde onlangs een artikel van Richard Dyer over de "emotionele afstandelijkheid" van de Britse cinema. Net als de Engelsen zelf, zo luidt het vooroordeel volgens Dyer, kennen Engelse films weinig emoties. Alle gevoel is bedekt met een dikke laag ‘beschaving’. In Shadowlands zag Dyer echter een bewijs dat Britse films wel degelijk aangrijpend kunnen zijn. Zeer ingetogen weliswaar, maar niet minder indrukwekkend.
Shadowlands is gebaseerd op het leven van de schrijver, geleerde en theoloog C.S. Lewis. De film speelt zich af in het Oxford van de jaren vijftig waar de heer op leeftijd Lewis (opnieuw een uitstekende rol van Anthony Hopkins) college geeft over middeleeuwse dichtkunst. Lewis leeft samen met zijn broer Warnie in het huis waar hij ook is opgegroeid. De vrijgezel wordt door zijn collega’s gerespecteerd, hij hoeft zijn kopje maar op te houden of zijn bejaarde huishoudster komt met de theepot aansnellen, in de pub vindt hij bij een glaasje bier zijn ontspanning en thuis leest hij uitsluitend boeken van de hoogste kwaliteit. Kortom, zijn leventje is overzichtelijk en hij lijkt volkomen tevreden met zijn elitaire bestaan. Tot zover lijken we hier van doen te hebben met zo’n typisch Engelse, "emotioneel afstandelijke" film.

Zeggingskracht
Totdat de Amerikaanse dichteres Joy Gresham (Debra Winger) haar intrede doet in het verhaal. Haar recht-door-zee houding en ongedwongen toenadering maakt kennelijk iets los in de bedaagde Lewis, want langzaam maar zeker ontwikkelt zich een vriendschap tussen de twee.
Omdat Gresham geen verblijfsvergunning voor het Verenigd Koninkrijk heeft, trouwen de twee voor de vorm met elkaar. Terwijl de kijker ondertussen wel door heeft dat Gresham meer dan vriendschappelijke gevoelens heeft, blijft Lewis de onverschilligheid zelve. Na de huwelijksvoltrekking kan er nog geen borrel af, hij moet direct weer aan het werk. Pas als Gresham ziek wordt en een zeer ernstige vorm van kanker blijkt te hebben, begint het bij de schrijver te dagen. Eindelijk geeft Lewis zich bloot en blijkt zelfs in staat lief te hebben. Het is op dit punt in het verhaal dat de film zeggingskracht krijgt en de nogal langdradige introductie wordt goedgemaakt. Eindelijk wordt de professor in de middeleeuwse poëzie en derhalve expert in de hoofse liefde, dan zelf voor de eerste maal verliefd. Enfin, het betreft hier een emotioneel drama, dus dat loopt niet goed af.
Naast de in de kiem gesmoorde liefde tussen Lewis en Gresham snijdt de film nog een heel ander thema aan. Weliswaar op een heel ander niveau, maar ook in Shadowlands worden we weer geconfronteerd met eenzelfde afgezaagde gegeven als in A fish called Wanda: de verkrampte, gevoelloze Engelse cultuur versus de spontane, oppervlakkige Amerikaanse. En wat blijkt ook hier weer? Zelfs de Engelsman blijkt tot emoties in staat, en de oppervlakkigheid van de Amerikaan blijkt wel mee te vallen.

Echtelijk bed
Attenborough doet erg zijn best de film een universele geldigheid mee te geven, om aan de hand van de levens van Lewis en Gresham iets algemeens te zeggen over liefde en verdriet. Het is echter de vraag of dat is gelukt. Ik heb in ieder geval de grootste moeite me te verplaatsen in een gevoelsarme, wereldvreemde professor van middelbare leeftijd die zijn leven in dienst stelt van God en Literatuur en bovendien volmaakt gelukkig lijkt in een bekrompen, elitair universiteitsstadje uit de jaren vijftig.
Maar toch verdient zeker de laatste helft van de film zonder twijfel het predicaat emotioneel. Prachtig is bijvoorbeeld de scène waarin Lewis als een klein jongetje vraagt wat er van hem in het echtelijk bed wordt verwacht. Indrukwekkend is ook hoe de relatie tussen Greshams zoontje (die we eerder tegenkwamen als kleinkind van opa Attenborough in Jurassic Park) en Lewis zich ontwikkelt. Slechts tegenover het kind kan hij zijn verdriet over de ziekte van zijn geliefde kwijt. En een oude man die tegenover een kind begint te huilen, daar houdt zelfs de criticus de ogen niet droog bij. Er zou verder dan ook niets op de film aan te merken zijn, als het allemaal niet zo braaf was. Net als het overige werk van Attenborough is ook Shadowlands vermoeiend politiek correct, gladjes en verantwoord. Het is allemaal zo keurig: keurig geacteerd, keurig in beeld gebracht, keurig verteld. Het ontbreekt aan een zekere echtheid, opwinding of verrassing.

Jeroen van Bergeijk