Ruigoord: een kosmisch lek

De volstrekt eigenzinnige kunstenaarskolonie Ruigoord houdt al een halve eeuw dapper stand. Gooien de klimaatambities van de gemeente roet in het eten?

“Als de mensen gewoon hun poten thuishouden dan groeit er een prachtige wereld op”, aldus Hans Plomp, dichter en een van de oprichters van kunstenaarskolonie Ruigoord. Vanuit zijn bed kijkt hij samen met zijn partner tevreden naar buiten, waar rondom zijn bont geverfde huis vogeltjes hippen. Maar het zwaard van Damocles is nooit ver weg, zo blijkt in deze documentaire van Peter Wingender (Puck & Hans – Made in Holland, 2019).

Toen begin jaren zeventig de Amsterdamse havenindustrie groeistuipen vertoonde, werd het dorpje Ruigoord, met de nadrukkelijke toestemming van meneer de pastoor, gekraakt door kunstenaars. Een halve eeuw later bestaat het legendarische kunstenaarsdorp nog steeds, inmiddels omringd door olietanks en torenhoge windmolens. Aan de voet daarvan staat nog altijd het dorpskerkje en wordt er in tientallen ateliers gewoond en gewerkt. Maar aan de vooravond van het vijftigjarig bestaan wordt deze culturele vrijplaats in het voortbestaan bedreigd.

Wingender portretteert diverse Ruigoorders in hun natuurlijke habitat: schilderend in hun atelier, tijdens dorpsvergaderingen, scharrelend tussen zelfgebrouwen stooksels, een voedselbos plantend of juist zakelijk vergaderend met de burgemeester van Amsterdam. Want wie anno nu voor zo’n vrijplaats wil strijden, moet ook de taal spreken van de ambtenarij.

Maar is het een eerlijke strijd? De voorgenomen opslag van groene waterstof nabij het dorp is levensgevaarlijk. Zeg maar ‘dag’ tegen drukbezochte evenementen als Land­juweel. Maar Ruigoorders zijn niet bang aangelegd, lenig van karakter en koppig. Ze snappen ook wel dat het lastig is om tégen de groene energietransitie te zijn. Maar moeten juist zij ervoor wijken?

Deze dichters, schilders, muzikanten en ‘levenskunstenaars’ hebben voor vele hete vuren gestaan. Al vijftig jaar wordt Ruigoord af en aan bedreigd, al geloven sommigen dat ‘een kosmisch lek’ hen van de ondergang redt. Erg leuk zijn archiefbeelden uit de jaren zeventig, tachtig en vroege jaren negentig, toen de industrie ook al hongerig bleek.

Wingender filmt op alle nog bestaande pittoreske, groene en aangenaam chaotische dorpsplekjes. Tegelijkertijd toont hij in weidse drone-opnames hoe strak deze kunstenaarskolonie begrensd wordt door de industrie. In de maanden waarin Wingender met zijn camera aanwezig is kan de pendule twee kanten opslaan. Krijgt Ruigoord een verlenging van het contract met de haven en kan deze magische plek blijven bestaan?

Daarnaast vormt Wingenders opnameperiode een moment in de dorpsgeschiedenis waarin Ruigoorders van het eerste uur het stokje doorgeven aan de nieuwe generatie. De documentaire is al met al een aardig portret van een van de bijzonderste plekjes die ons land rijk is. Een plek waarop we met z’n allen, zo betoogt deze film, zuinig moeten zijn.