RECYCLE

De geest van de in 2006 door de Amerikanen gedode terroristenleider Al Zarqawi waart nog rond in het Jordaanse Zarqa, maar ex-mujahedeen Abu Ammar heeft andere zorgen in recycle.

Is dit de man die in de jaren tachtig als mujahedeen-lijfwacht zijn bijdrage leverde aan de strijd tegen de Russen in Afghanistan? De volle zwarte baard van Abu Ammar voldoet nog wel aan het stereotiepe beeld, maar zijn zorgelijke blik achter het dun gerande brilletje veel minder. Als amateur-islamgeleerde schreef hij een boek over de jihad, maar hij kan geen uitgever vinden en heeft geen geld om het zelf te publiceren. Zijn supermarkt Al Jihad is failliet gegaan, zijn vader heeft hem het huis uit gezet en nu doorkruist hij, vergezeld van zijn jongste zoontje, iedere dag met zijn oude vrachtwagentje de Jordaanse stad Zarqa om met het verzamelen van oud papier en kartonnen dozen in zijn schamele levensonderhoud te voorzien.
Zarqa, ooit woonplaats van de later door de Amerikanen in Irak gedode Al Qaida-leider Al Zarqawi, is ook de stad waar de nu in Nederland wonende filmmaker Mahmoud al Massad opgroeide. Hij ging terug om deze fascinerende documentaire te draaien die alles heeft waar de door terrorisme geobsedeerde nieuwsindustrie nooit aan toekomt. Na de première vorig jaar december op het filmfestival in Dubai en succesvolle vertoningen op een groot aantal andere festivals komt de Nederlands-Jordaanse coproductie recycle nu eindelijk ook in de Nederlandse bioscoop. Hallo! Hebben we hier soms zitten slapen?

Kamelenmelk
Abu Ammar ontpopt zich als een bescheiden en beminnelijke gids en hoofdpersoon die wel duidelijke ideeën heeft over de zaak van de moslims, maar allerminst van fanatisme kan worden beticht. Hij en zijn vrienden halen met zichtbare verbazing herinneringen op aan de plotselinge bekering van de uit hun buurt afkomstige Al Zarqawi. Ja, dat zag je wel vaker met mensen die te veel dronken, merkt er iemand op.
In het prachtig gefotografeerde en soms bijna als een speelfilm gemonteerde recycle gunt Abu Ammar ons via de gesprekken met zijn vrienden een blik in een gewone Arabische gemeenschap waar over zaken van geloof en politiek genuanceerder en gevarieerder gedacht wordt dan we geneigd zijn aan te nemen.
Hoewel we over de persoonlijke achtergronden van Abu Ammar niet al te veel vernemen — dat hij bijvoorbeeld twee vrouwen en acht kinderen heeft blijkt slechts terloops — groeit recycle op zijn eigen, kalm observerende manier toch uit tot een ontroerend portret van een man die nauwelijks aan zijn verplichtingen jegens zijn familie kan voldoen. Vanuit de raampjes van zijn auto kan je in het centrum van Zarqa de etalages vol luxe producten zien, maar zelf lukt het hem niet om kamelenmelk voor zijn zieke moeder te bemachtigen.
Hij hoopt flink te verdienen aan een autotransport naar Bagdad, maar weet daar, zo vertelt hij na terugkomst, ternauwernood aan Amerikaanse soldaten en moordlustige sjiieten te ontkomen. Hij heeft zelfs zijn baard moeten afknippen. Na nog meer tegenslag nadert zijn beproeving een verrassende ontknoping. Aan het eind van zijn Latijn gekomen ziet hij zich gedwongen voor zijn gezin een offer te brengen. En ook dat is niet wat u mogelijk had verwacht.

Leo Bankersen