Phase IV
Cerebraal en psychedelisch

Phase IV
Dat Phase IV in de loop der jaren grotendeels vergeten is, lijkt op basis van de plotomschrijving niet heel verwonderlijk. Het verhaaltje — een mierenkolonie ontwikkelt intelligentie en heeft het voorzien op twee wetenschappers en een boerengezin — klinkt naar een dertien-in-het-dozijn jaren vijftig-monsterfilm. Maar dan zien we dat de film werd uitgebracht in 1974. En werd geregisseerd door Saul Bass.
Phase IV verscheen slechts zes jaar na Kubricks 2001: A Space Odyssey en dus middenin de hoogtijdagen van de cerebrale, psychedelische sciencefiction, die pas in 1977 zouden worden doorbroken door de lasershow van Star Wars. En cerebraal en psychedelisch kan Phase IV zeker genoemd worden.
Cerebraal in de steriele computerkoepel van de wetenschappers die de mierenkolonie komen onderzoeken, bioloog Ernest Hubbs (Nigel Davenport) en ‘speltheoreticus’ James Lesko (Michael Murphy). Psychedelisch in de door regisseur Saul Bass kleurrijk vormgegeven ondergrondse wereld van de mieren. En beiden afwisselend of soms tegelijk in de atonale synthesizerscore van componist Brian Gascoigne.
Zei ik daar regisseur Saul Bass? Inderdaad, dat is dus díe Saul Bass, de gevierde ontwerper van talloze titelsequenties, vooral beroemd om de begintitels die hij maakte voor de films van Hitchcock. Phase IV, de enige speelfilm die Bass regisseerde, stelt wat dat betreft teleur want de film heeft in het geheel geen titelsequentie. Maar het spel met kleuren en vormen waar Bass zo bekend om staat, werkt simpelweg door de gehele film. De door production designer John Barry (later ook, jawel, Star Wars) vormgegeven sets en landschappen staan letterlijk bol van de strakke geometrische vormen. De uit driehoeken opgebouwde koepel waarin de wetenschappers huizen, bijvoorbeeld. Of de ruitvormige spiegelrotsen die de mieren opbouwen om diezelfde koepel te oververhitten.
Wat Phase IV, net als zo vele andere 2001-epigonen, uiteindelijk ontbeert is humaniteit. Ten dele ligt dat aan de houterige dialogen en het soms lachwekkend slechte acteren. Maar het probleem is vooral dat Bass het perspectief en het grootste deel van de beeldtijd bij de mieren legt. Dat we de destructieve mensheid door hun ogen zien, zet aan tot denken — maar niet tot voelen.
Phase IV is te koop op dvd (import, Legend Films, regio 1).