Pharaoh

De gerestaureerde versie van een Pools epos over een jonge farao in een Machiavelliaanse wereld oogt grootser dan ooit.

In zijn boek Pharaoh (1897) omschrijft de Poolse auteur Boleslaw Prus de machtsstrijd in het Egypte van de elfde eeuw voor Christus. De gefictionaliseerde Ramses XIII, de zoon van farao Ramses XII, staat op het punt om in zijn vaders voetsporen te treden.

Maar de hogepriesters, die elk nieuw bewind moeten inzegenen, twijfelen aan de intenties van de jonge troonopvolger. Ramses XIII overweegt namelijk oorlogen tegen indringers uit Assyrië en Perzië. Ook wil hij boeren en ambachtslieden ontlasten door hen een wekelijkse vrije dag te gunnen. Die beleidswijzigingen zouden desastreus zijn voor de schat­kist, waar de geestelijken schaamteloos uit graaien.

Prus maakte er ondanks zijn nauwgezette research naar de Egyptische dynastieën nooit een geheim van dat zijn boek over het bewind van Ramses XIII, een farao die dus nooit heeft bestaan, ook geïnterpreteerd kan worden als een archetype voor de strijd om macht in het algemeen. Dat geldt eveneens voor de zinderende, actierijke filmadaptatie van het boek, afkomstig uit de koker van filmmaker Jerzy Kawalerowicz, die in 1967 werd genomineerd voor een Oscar voor Beste Buitenlandse Film. Kawalerowicz onderstreept het archetypische karakter van zijn epos met verschillende middelen: de mise-en-scène is tijdloos, sober en abstract; de dialoog is esoterisch en de plechtstatige speeches ogen bijkans Shakespeareaans.

Tegelijkertijd legt de Poolse filmmaker ook de nadruk op bepaalde details. Zie het prachtige gouden kraagstuk dat Ramses XIII (een imponerende rol van een gebruinde Jerzy Zelnik) draagt. Of de sensuele kostuums van de vrouwen, zoals de jurk van Ramses’ Joodse maîtresse Sarah (Krystyna Mikołajewska). Tegenover die pracht en praal staan de in vodden uitgedoste plebejers, die dag in dag uit in de blakende zon hun werk moeten doen. In deze restauratie van de film, die eerder al in een door Martin Scorsese gecureerde verzamelbox verscheen, maar nu wordt uitgegeven inclusief onder meer een begeleidend boekje, kan je de smeulende huid van de onderdanen bijna ruiken.

De zon schijnt vrijwel voortdurend in de film. Tijdens de opnames begin jaren zestig deed de hete woestijn van Oezbekistan – op enkele sleutelscènes in Egypte na – dienst als het rijk van de farao. Daar waren ondraaglijke temperaturen van 50 graden geen uitzondering. Die situatie droeg zonder twijfel bij aan het broeierige karakter van Pharaoh. Een grootse, bezwerende film die nog altijd imponeert als een kunstzinnig, eigenaardig Europees epos waarin de machinaties van de macht vakkundig worden blootgelegd. Saillant detail: het boek behoorde tot de favorieten van Jozef Stalin.

Pharaoh is verkrijgbaar op blu-ray (Second Run, import)