Oil Lamps

Gerestaureerd Tsjechoslowaaks drama over een vrijgevochten vrouw die rond 1900 iets probeert te maken van haar leven transformeert van zwarte komedie naar indringende horror.

“Ik wil een eigen man, ik weiger een oude vrijster te worden.” De dertigjarige Štěpa Kiliánová kijkt tijdens een nieuwjaarsfeest voor de jaarwisseling van 1899 op 1900 goed om zich heen, op zoek naar de ware.

In de weelderige openingsscène van Oil Lamps (Petrolejové lampy, 1971) wordt de suggestie gewekt dat het leven haar toelacht. Uitgedost in een oogstrelend kostuum met extravagante hoed dompelt ze zich onder in het door olielampen belichte feestgedruis. Als na twaalven het vuurwerk losbarst, komt er echter een einde aan het sprookje.

De vierde speelfilm van de Slowaakse filmmaker Juraj Herz (1934-2018), een bewerking van de gelijknamige roman uit 1935 van Jaroslav Havlíček, begint op het hoogtepunt van Štěpa’s leven. Vanaf de zwoele jaarwisseling gaat het bergafwaarts. De eerste akte laat zich nog omschrijven als een zwarte komedie over een vrijgevochten vrouw. Štěpa’s ouders hopen dat hun dochter met een corpulente belastingklerk trouwt. Tijdens een potje kegelen bakt de beste man er niets van. En zoals een commentator opmerkt: “Als hij nog geen negen kegels kan omgooien, hoe kan hij dan een vrouw overrompelen?”

Štěpa’s oog valt op Pavel, een oud-legerofficier die bekendstaat als bijzonder promiscue en gokverslaafd. Als de veteraan Štěpa’s ouders om de hand van hun dochter komt vragen, reageert haar vader afkeurend: “Ik stop nog liever elk dubbeltje dat ik heb in de kont van een dode hond.”

Vanaf dat punt transformeert de film naar een indringende horrorfilm – waarvan Herz er later in zijn carrière meer zou maken, zie bijvoorbeeld Morgiana (1972). Pavel blijkt impotent, hij lijdt aan syfilis, ‘de ziekte van de liefde’. Štěpa’s lot lijkt definitief bezegeld. Met lede ogen ziet ze aan hoe Pavel aftakelt.

Ondanks alle kwellingen is Oil Lamps een schitterend historisch drama. Naast de schilderachtige mise-en-scène – die in deze opgepoetste versie nog meer tot zijn recht komt – wordt Herz’ film gedragen door het spel van Iva Janžurová. Met verve zet ze een vrouw neer die gevangen zit in het korset van haar tijd en maakt ze invoelbaar hoe het is om genoegen te moeten nemen met vrijwel niets.

Oil Lamps is te zien vanaf 28 april op blu-ray (Second Run, import).