Munch

De openingsfilm van IFFR 2023 is een intrigerend portret van kunstenaar Edvard Munch, dat niet veel geeft om historische feitelijkheid, maar vooral de emotionele wereld blootlegt van de schilder van De schreeuw.

De schreeuw, geschilderd door Edvard Munch (1863-1944), is een van die iconische beelden die bijna iedereen wel in z’n onderbewustzijn heeft opgeslagen. Maar de schepper van deze uiting van angst en wanhoop en roep om gezien te worden is minder bekend. Wie was die Munch eigenlijk?

Die vraag wordt op aansprekende wijze beantwoord door de eigenwijze en zeer productieve Noorse filmmaker Henrik Martin Dahlsbakken. Zijn psychologisch portret Munch is de openingsfilm van de 52e editie van het International Film Festival Rotterdam.

Artistiek directeur Vanja Kaludjercic stelt dat op het festival avant-garde en films die een breed publiek kunnen aanspreken op gelijke voet staan. Munch is dan een mooi voorbeeld, want hoewel Dahlsbakken een paar onverwachte dingen doet en je woorden als ‘kaleidoscopisch’ op de film kan plakken, hoef je geen fanatieke arthousekenner te zijn om diep geraakt te worden. Alleen tussen zijn schilderijen voelt Munch zich thuis, zien we de schilder als tachtigjarige bekennen. Juist dat maakt een ingetogen moment waarin hij laat merken toch te hunkeren naar contact extra ontroerend.

De nog betrekkelijk jonge Dahlsbakken (1989) is iemand die altijd zijn eigen ding doet – zijn prijswinnende werk varieert van horrorkomedie tot psychologisch drama. Dat neemt niet weg dat hij wat Munch meemaakt op betrekkelijk conventionele en zeer toegankelijke manier voor het voetlicht brengt. Dat hij Edvard Munch door vier verschillende acteurs laat spelen, ligt zelfs wel voor de hand. We zien de titelheld immers als 21-, 29-, 45- en 80-jarige.

Minder vanzelfsprekend is dat Dahlsbakken geen doorlopend levensverhaal laat zien. Hij concentreert zich op vier belangrijke momenten en springt daartussen in de tijd heen en weer. Zo kun je de film opvatten als een reeks flashbacks waarin de bejaarde, iets milder geworden, maar nog altijd opstandige Munch terugkijkt op zijn leven.

We zien hem als onzekere jongeman die in de steek wordt gelaten door zijn eerste liefde. Acht jaar later moet hij meemaken hoe een tentoonstelling van zijn werk in Berlijn voortijdig wordt gesloten, omdat de gevestigde kunstelite zijn stijl kennelijk niet begrijpt. Maar ja, hij kan niet anders. Hij raakt stevig aan de drank, wat tot een instorting en opname in een psychiatrische kliniek zal leiden, waar een sympathieke arts hem voorhoudt dat hij zeker niet gek is.

Dahlsbakken zet het neer als een sleutelmoment vol horrorachtige verwarring, die Munch uiteindelijk te boven zal komen. Sterk is dat Dahlsbakken voor deze episode zwart-wit en een afwijkend kader gebruikt, wat de beklemming nog sterker maakt. In de vierde episode is Munch tachtig en moet hij zijn kunstwerken uit handen van de Duitse bezetter zien te houden. Dat laatste lijkt een spannend plotmoment te worden, maar ook hier gaat het vooral om Munchs karakter en levenshouding.

Daarbij lijkt historische feitelijkheid niet Dahlsbakken voornaamste zorg. Opvallend is dat hij de Berlijnse episode niet in 1892 situeert, maar min of meer in het heden. De afwijzing van zijn werk grijpt Munch in de film ook heftiger aan dan ik uit andere bronnen opmaakte. Dahlsbakken gaat zelfs nog een stapje verder. Een van de vier acteurs die de titelrol spelen is een vrouw (wat ik aanvankelijk niet eens had opgemerkt). Hetzelfde doet hij met een van Munchs vrienden (dat was juist wel even een klein raadsel).

Toch werkt het alles bij elkaar genomen heel goed en je zou kunnen zeggen dat Dahlsbakken met zijn ingrepen Munch een universeler karakter wil geven. Vooral die mozaïekstructuur benadrukt dat het altijd om diezelfde persoon gaat met al zijn passie, twijfels, overtuigingen, felheid en moeite met het leven. Opvallend ook dat we, afgezien van een paar intrigerende momenten, pas tegen het eind, en dan nog kort, een soort panorama van Munchs werk zien. Eerst moeten we begrijpen wat de bron is – en dat is de emotionele wereld van Munch zelf. Dat die dichtbij komt en tastbaar wordt, is zeker ook te danken aan de acteurs. Zij slagen er alle vier in om, vaak alleen al door hun blikken, iets te laten zien van de innerlijke strijd die Munch beweegt.

Munch was te zien als openingsfilm van IFFR 2023 en draait vanaf 1 juni 2023 in de bioscoop.