MARIKEN

Avontuurlijke filosofiecursus

  • Datum 09-12-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films MARIKEN
  • Regie
    André van Duren
    Te zien vanaf
    01-01-2000
    Land
    Nederland
  • Deel dit artikel

Mariken

Alle kinderen zijn filosofen in de dop. Vragen als ‘Waar kom ik vandaan?’ en ‘Bestaat God?’ dienen nu eenmaal op zeker moment beantwoord te worden, net zo goed als ‘Bestaat Sinterklaas?’ Voor de echte doordenkers komen binnenkort twee jeugdfilms uit waarin heel wat levensvragen worden opgeworpen: Mariken van André van Duren en De wereld van Sofie van Erik Gustavson.

"Wie ben ik?" vraagt de veertienjarige Sofie Amundsen zich af. "Besta ik wel echt? En waar komt de wereld eigenlijk vandaan?" Sofie, de heldin van de Noorse filosofische bestseller ‘De wereld van Sofie’ van Jostein Gaarder, stelt die vragen niet voor niks. Ze krijgt geheimzinnige brieven van een man die zich Alberto Knox noemt. Hij vertelt haar dat niets is wat het lijkt. En dat klopt: zelfs haar eigen, vertrouwde omgeving is anders dan Sofie dacht.
Gaarders omvangrijke roman — een gedegen filosofiecursus voor kinderen, vervat in een spannend verhaal — lijkt onverfilmbaar. Regisseur Erik Gustavson heeft zich er toch aan gewaagd. Gewapend met een voor Noorse begrippen ongekend hoog budget van tien miljoen dollar maakte hij een mysterieuze avonturenfilm, waarin Sofies zoektocht naar de antwoorden op haar vragen wordt afgewisseld met leerzame uitstapjes naar vroegere tijden en plaatsen.
Zo bevindt Sofie zich plotsklaps in het oude Griekenland, de Middeleeuwen of de Renaissance. Ze ontmoet onder anderen Thomas van Aquino, William Shakespeare, Leonardo da Vinci, Copernicus en Johann Gutenberg. Later wandelt ze door het gedrang tijdens de Franse Revolutie en geeft ze Robespierre een hand. Die geschiedenislesjes zijn zo beknopt en willekeurig dat ze weinig toevoegen aan de meer algemene filosofische levenslessen. Het zwaartepunt van het boek — de lange uitweidingen, begrijpelijk opgeschreven, over hoogtepunten uit de westerse filosofie en geschiedenis — blijkt in de film niet goed overgebracht te kunnen worden, hoe inventief de makers ook geweest zijn in het bedenken van visuele oplossingen.
Veel interessanter is de spannende ontknoping over Sofies bestaan. Het meisje ontdekt dat ze ontsproten is aan de fantasie van een schrijver. Ze bestaat, maar tegelijk ook niet. En wat gebeurt er als het boek waarin zij de hoofdrol speelt, uit is?

Kettertje
Ook Mariken, hoofdpersoon uit de gelijknamige Nederlandse jeugdfilm van André van Duren, moet haar wereldbeeld bijstellen. Het weesmeisje is opgevoed door een oudere kluizenaar, en leeft in een bos, afgezonderd van de bewoonde wereld. Al haar kennis over de haar omringende wereld is afkomstig uit één boek: ‘De mensheid is een klucht’. Dat heeft het vroegwijze meisje een wat cynische inslag bezorgd.
Mariken speelt zich af in de Middeleeuwen, en de verwijzingen naar God en de Duvel zijn niet van de lucht. Op haar zoektocht naar een nieuwe geit komt Mariken in aanraking met vreemde, angstaanjagende creaturen als de Zwarte Weeuw (die uit angst voor de duivel haar eigen neefje heeft opgesloten) en een kille gravin. Ze vindt onderdak bij een groepje wagenspelers, die inspelen op de alomtegenwoordige angst voor de duivel met grimmige toneelstukjes.
Het scenario van Peter van Gestel (op wiens boek de film is gebaseerd) en Kim van Kooten gaat luchtig om met de religieuze kwesties die het aansnijdt. Mariken is een klein kettertje, dat met een erg modern aandoende achteloosheid gelooft wat haar het best uitkomt. Nu eens denkt ze dat de duivel niet bestaat, dan weer is ze bang voor hem.

Peinzen
Waar De wereld van Sofie het vooral moet hebben van de bijzonder fraaie aankleding, leunt Mariken — een beduidend goedkopere productie — zwaar op de acteurs en het verhaal. De film oogt, zeker in vergelijking met het exuberante Sofie, wat bleekjes. Voor kinderen is dat geen bezwaar, bleek uit de beslissing van de publieksjury van het afgelopen Cinekidfestival. Die verkoos Mariken uit een selectie van vijftien internationale jeugdfilms als beste film.
Beide films zijn zeer de moeite waard voor kinderen die houden van mysterie en avontuur. Dat ze, met al hun filosofische allusies, uiteindelijk geen sluitend wereldbeeld presenteren is geen bezwaar. Tenslotte blijft er meer te peinzen over als niet ieder brok informatie wordt voorgekauwd. En, zoals Sofie ook al te horen krijgt: "De vraag is vaak belangrijker dan het antwoord."

Pauline Kleijer