Leave No Traces

De waargebeurde moord uit 1983 op een Poolse tiener door politieagenten is stof voor een urgente film, waarin de grillige realiteit netjes in het kader van het verhaal wordt gepast – soms iets té netjes.

“Ga voor de buik, zodat je geen sporen achterlaat”, drukt een agent zijn collega’s op het hart, terwijl ze met zeker vijf man inbeuken op de achttienjarige Grzegorz Przemyk. In het Warschau van 1983, onder bewind van dictator Wojciech Jaruzelski, heeft de politie vrij spel.

Przemyk (Mateusz Gorski) en zijn schoolvriend Jurek Popiel (Tomasz Ziętek) werden opgepakt voor een vergrijp van niks – ze weigerden zich te identificeren, iets waartoe zij dankzij een recente wetswijziging niet eens verplicht waren. Toch worden ze meegesleept naar het bureau en daar stevig onder handen genomen. Zo stevig dat Przemyk twee dagen laten overlijdt aan de interne bloedingen in zijn buik. Namens hem wordt vervolgens een strijd voor gerechtigheid gevoerd, zowel door de jonge Jurek als door Grzegorz’ moeder Barbara Sadowska (Sandra Korzeniak), een dichter en als activiste verbonden aan Lech Wałęsa’s destijds verboden vakbond Solidarność. Beiden krijgen het complete staatsapparaat op hun nek.

De dood van Przemyk is werkelijk gebeurd, maar Jurek, de uiteindelijke hoofdpersoon van Leave No Traces (Zeby nie bylo sladów) van regisseur Jan P. Matuszyński, is een fictief personage – een amalgaam van meerdere personen die in werkelijkheid getuige waren van de mishandeling door de politie. Die ingreep is tekenend voor hoe Matuszyński in zijn film, ondanks een speeltijd van meer dan tweeënhalf uur, de realiteit stroomlijnt.

Er had wel iets minder tijd besteed kunnen worden aan de machinaties binnen allerhande overheidsdiensten, die tot op het hoogste niveau hun uiterste best doen om de zaak in de doofpot te stoppen. Geen middel wordt geschuwd: van lastercampagnes tegen Barbara en Jurek tot pogingen de verplegers die Grzegorz naar het ziekenhuis vervoerden de schuld in de schoenen te schuiven. De opeenvolging van apparatsjiks beslaat het complete spectrum van kwaadaardigheid, van carrièregerichte opportunist tot sadistische machtswellusteling. Maar in hun eendimensionale hatelijkheid dreigen sommigen door te slaan naar een karikatuur, wat flink botst met het realistisch register waarin de film werkt, van de authentiek gestileerde 16mm-beelden tot het nauwgezette production design dat in alles de jaren tachtig tot leven brengt.

Aangrijpender is de film in de meer menselijke verhalen van Jurek en Barbara, die een complexe onderlinge relatie hebben en elk op hun eigen manier stuiten op weerstand in hun persoonlijke omgeving. Jurek ziet zich zelfs gedwongen onder te duiken en zich af te zetten van zijn conservatieve ouders. In het spel van Tomasz Ziętek komen zijn vertwijfeling en onverzettelijkheid prachtig samen. Hier heeft Leave No Traces de complexiteit die het op andere momenten vaak net mist.