L’ ÉTERNITÉ ET UN JOUR (MIA ECONIOTITA KE MIA MERA)
De wereld opnieuw ontdekken
Personages in de films van Angelopoulos zijn altijd op zoek naar iets dat verloren is gegaan; jeugd, liefde, onschuld. Reizen, het overschrijden van grenzen, is in zijn films een metafoor voor het zoeken. Geconfronteerd met de dood zoekt een schrijver naar de zin van zijn bestaan. Niet door zijn levensloop te overpeinzen, maar door een reis te maken die hem tegelijk door verleden en toekomst voert.
In de vorige film van Angelopoulos, Ulysses’ gaze maakt een filmmaker een reis door de Balkan op zoek naar drie verloren gewaande filmblikken. De films, geschoten aan het begin van deze eeuw, zouden getuigen van een nog onbevangen blik op de wereld. De last van het historisch bewustzijn die de filmmaker zelf ervaart maakt het hem onmogelijk nog met onschuldige blik om zich heen te kijken. Wat hij gedurende zijn reis vooral leert is om zichzelf in een ander licht te zien. Zijn zwerftocht door de Balkan is ook een innerlijke reis, de grenzen die hij passeert zijn ook zijn eigen grenzen.
L’éternité et un jour speelt zich bijna geheel af binnen één stad, op een uitstapje naar de Albanese grens na. Het opzoeken van geografische grenzen is niet wat hier verstaan moet worden onder reizen. Alexander, een gevierd auteur en dichter, beleeft zijn reis alleen in zijn hoofd; naar het verleden, naar de toekomst, naar het leven en naar de dood.
Afscheid
Het huis aan zee waar hij zijn beste jaren heeft doorgebracht samen met zijn vrouw Anna, staat nu ingeklemd tussen lelijke vakantieappartementen. Hij woont er alleen met zijn hond en zijn huishoudster. Hij staat op het punt afscheid te nemen van haar, van zijn huis, en van zijn leven. Zijn ziekte dwingt hem tot opname in het ziekenhuis, en hij weet dat hij dat ziekenhuis nooit meer zal verlaten. Hem rest nog één dag, en L’éternité et un jour bestrijkt die laatste dag van zijn leven.
Alexander moet een onderkomen zoeken voor zijn hond, dat is het enige, verder laat hij zich meevoeren door wat de dag hem brengt. Hij jaagt niets na, zoals A. in Ulysses’ gaze. Zonder plan, zonder voornemen begeeft hij zich op weg. Hij ontmoet een Albanees jongetje, dat de grens is over gevlucht en wat geld verdient als autoruitenwasser. Hij redt de jongen uit handen van een bende die kinderen ronselt en te koop aanbiedt aan Griekse echtparen die kennelijk niet voor legale adoptie in aanmerking komen. Er zit voor Alexander niets anders op dan voor de vrijheid van het kind te betalen. Plotseling staat hij op een druilerige parkeerplaats met een jongetje aan zijn hand voor wie hij zich verantwoordelijk voelt.
Het kind heeft niemand, is een zwerver in het bestaan. Net als Alexander, wiens artistieke ambities zich nooit hebben kunnen verzoenen met zijn sociale en maatschappelijke leven. Hij heeft altijd buiten de wereld geleefd, altijd op zoek naar woorden. De gedachte aan de dood doet hem het leven herontdekken. Alexander ontdekt de (politieke) realiteit die hij altijd buitengesloten heeft, de jeugd, de liefde en het vertrouwen. Hij hervindt die zaken die hij op het punt staat voorgoed achter zich te laten. Beiden, de kunstenaar en het kind, vertegenwoordigen de onschuld, omdat ze in staat zijn de wereld opnieuw te ontdekken.
Melancholie
Gedurende de dag beleeft hij één dag uit zijn verleden. Het zijn herinneringen aan een warm en liefdevol leven waarin hijzelf telkens afwezig lijkt of is, een leven dat hij niet voldoende op waarde geschat heeft. Zijn herinneringen worden afgewisseld met fantasieën en droombeelden. Elke scène, elk beeld is doordrenkt van melancholie.
Net als Ulysses’ gaze is L’éternité et un jour een monumentale film met grote visuele kracht. Stilistisch blijft Angelopoulos dicht bij huis: een gedragen tempo, de manier waarop flashbacks en droomscènes verweven worden met de realiteit, de mistige en kille atmosfeer, de wonderlijke choreografie van menselijke gestalten. Ook hier weer sterke beelden die je niet snel loslaten. Roerloze silhouetten die bij de Albanese grenspost als kraaien tegen het hekwerk kleven, Alexander op de kade waarbij de grijze zee naadloos overgaat in de grijze lucht. De koele kleuren van het nevelige waterkoude landschap. Toch is L’éternité et un jour in visueel opzicht minder imponerend dan Ulysses’ gaze, ook al ontaardde de beeldenpracht van die film tegen het einde in regelrechte kitsch.
Inhoudelijk is L’éternité minder pretentieus. Het thema dat Angelopoulos aansnijdt is intiemer, persoonlijker en minder oppervlakkig dan zijn poging om het thema van de onbevangen blik te koppelen aan de waanzin van de Balkanoorlog. Het mythisch streven van een moderne Odysseus naar de onschuld is toch enigszins pathetisch ten opzichte van de situatie op de Balkan. Zo’n thema wil veelomvattend zijn maar het zegt eigenlijk maar weinig; de onbevangen blik blijft een uiterst vaag begrip. Wat Angelopoulos te zeggen heeft over het grensgebied tussen leven en dood is veel wezenlijker, waarbij zelfs het begrip onschuld of onbevangenheid betekenis begint te krijgen.
Petra van der Ree