L’ AMORE MOLESTO

De Napolitaanse regisseur Mario Martone begon zijn carrière in 1977 als theatermaker. Ook was hij de oprichter van de groep Falso Movimento, die uitgroeide tot een toonaangevend avant-gardistisch theatergezelschap. Daarnaast stichtte hij een centrum waar kunstenaars uit Napels elkaar kunnen ontmoeten. Waarmee maar gezegd wil zijn dat bij Martone alles om Napels draait. In L’amore molesto vormt deze stad de achtergrond voor een pijnlijke terugkeer naar het verleden.

Vijf jaar geleden maakte Martone met Morte di un matematico Napoletano (1991) zijn speelfilmdebuut. De film won de speciale juryprijs in Venetië en was op het Filmfestival Rotterdam te zien, maar haalde ten onrechte de bioscoop niet. De film toont de laatste delirische dagen uit het leven van de politieke activist en wiskundige Caccioppoli. Zwervend door de stad bezoekt de drankzuchtige geleerde dierbaren uit gelukkiger tijden. Door routine en zelfdestructie is hij verworden tot een schim van het genie dat hij ooit was. Tegen de majestueuze gebouwen van het centrum lijkt hij nietig. Naast een portret van de geleerde, is de film volgens Martone’s eigen zeggen vooral een ode aan de stad Napels.
In zijn tweede speelfilm L’amore molesto, gebaseerd op de gelijknamige roman van Elena Ferrante, speelt Napels opnieuw een belangrijke rol. Niet het stijlvolle gezicht van de stad maar de vervallen en druk bevolkte buitenwijken zijn ditmaal het decor. Hoofdpersoon Delia wordt steeds opgeslokt door de winkelende massa. Het hectische en labyrintische Napels symboliseert niet alleen haar afkomst maar tevens haar onbewuste gemoedstoestand.

Oprisping
Delia keert terug naar haar geboorteplaats voor de begrafenis van haar moeder Amalia. Deze zou haar voor haar verjaardag komen opzoeken in Bologna. In de avonduren belt zij haar dochter verscheidene malen op waarbij zij nu eens vrolijk klinkt en dan weer angstig spreekt over seksuele insinuaties van de man die bij haar is. De volgende ochtend krijgt Delia van de politie te horen dat haar moeder, slechts gekleed in een rode kanten bh, dood op het strand is aangetroffen.
De zoektocht naar de oorzaak van haar moeders dood, dwingt Delia na te denken over een door haar verdrongen voorval uit het verleden. Zij vertelde haar toch al jaloerse vader namelijk ten onrechte dat zij haar moeder had betrapt op overspel. Na dit voorval verlaat de moeder met haar dochter manlief. Ook de andere verhoudingen, onder andere met haar broer, worden daarmee verbroken. Delia ontmoet de verschillende betrokkenen nu na al die jaren opnieuw. Zij kan het verleden niet langer onderdrukken: haar herinneringen dringen zich op als penetrante oprispingen.
De structuur van de film lijkt op een ui die langzaam wordt afgepeld. Steeds worden we een stapje dieper mee getrokken in het verleden, de motivaties van Delia en haar onpeilbare onderbewuste. De verstoorde relaties en onverwerkte geschiedenissen, die op zich veel voorkomende bestanddelen zijn van familiedrama’s, zijn hier onderdeel van een psychologische thriller. Tegelijkertijd blijft er genoeg ruimte over om de ambigue gevoelens van de dochter voor haar moeder en haar eigen persoonlijkheid uit te werken. Martone heeft de stukjes knap in elkaar weten te passen, met vermijding van uitleggerigheid.

Medaille
Hoe het verleden zich aan het heden opdringt, wordt visueel versterkt door een opvallend kleurcontrast tussen de beide vrouwen. Luca Bigazzi (die ook de camerman was bij Amelio’s Lamerica) gebruikt lenzen voor de flashbacks die de kleuren uit de film lijken te zuigen tot sepia-achtige tinten met een ingekleurd effect. De schoonheid daarvan maakt goed dat de terugblikken worden getypeerd met pittoreske beelden die we kennen van pasta-reclames. Het heden oogt daarentegen veel feller en warmer terwijl de verhoudingen juist kil en afgestompt zijn. Martone weet consequent een broeierige, haast zinnelijke sfeer te creëren, waarvan de indrukken nog lang na resoneren.
Vanaf het begin van de film wordt de fascinatie van de jonge Delia voor haar mooie moeder duidelijk. Martone maakt voelbaar hoe de mannelijke aandacht zowel voor Amalia als voor Delia overal dreigend in de zinderende hitte hangt. In tegenstelling tot haar moeder heeft de volwassen Delia zich volledig afgeschermd van elke mogelijke zinnelijkheid. Later wordt pas duidelijk waarom. De rode kledingstukken die zij in eerste instantie als een vreemde extravagantie van haar oude moeder interpreteert, accepteert zij later als haar verjaardagscadeautje. Niet in staat zich met het verleden te verzoenen en daarmee met zichzelf, beneemt de wiskundige uit Morte di un matematico Napoletano zich uiteindelijk het leven. Voor Delia is er een toekomst juist omdat zij zich leert verzoenen met haar moeder en een verborgen deel van haar eigen persoonlijkheid. Beide films lijken daarom in meerdere opzichten de keerzijden van één medaille. Visueel is L’amore molesto bovendien een prachtige, uiterst filmische film, waarmee Martone de vooroordelen over theatermakers die aan het filmen slaan onderuit haalt.

Kiki Jeanson