Katla
Dubbelgangers en brandend zand in IJslandse serie
Spectaculaire beelden van een met as bedekt IJsland, een rommelende vulkaan en een ondoordringbaar mysterie maken van Katla een essentiële serie.
Zelden speelde het landschap zo’n fenomenale rol als IJsland doet in Baltasar Kormákurs achtdelige serie Katla. En dat zeggen we met respect voor Everest (2015) en Adrift (2018), waarin Kormákur eerder al bewees dat hij niet terugschrikt voor filmen onder extreme omstandigheden. Met respect ook trouwens voor Fitzcarraldo (1982) waarin Werner Herzog z’n crew een schip door de Braziliaanse jungle liet slepen. Tussen al het andere aanbod op Netflix zou deze serie nog wel eens weg kunnen zinken als de zoveelste scandithriller. Maar Katla is echt een heel ander beest. Next level, in game jargon.
Het leven begint hier, net als 3,7 miljard jaar geleden, in de buurt van vulkanische activiteit. In het zuiden van IJsland spuwt de vulkaan Katla al zeker een jaar as de atmosfeer in en sijpelt de lava over de gletsjer. Het hele gebied is bedekt door witte en zwarte as. De meeste mensen zijn geëvacueerd en van buiten kom je alleen naar binnen met een speciale vergunning. Dicht bij de vulkaan werken nog enkele vulkanologen en in het nabijgelegen plaatsje Vik is een handjevol dorpelingen achtergebleven.
Het allereerste beeld van de serie is van een vrouw die zich uit het gesteente losmaakt en de wereld in loopt, nog stroef van haar geboorte, te midden van de niet-aflatende asstormen die het eiland teisteren. De bewoners herkennen haar. Het blijkt Gunhild, een Zweedse vrouw die 20 jaar geleden tijdelijk in Vik werkte. Het vreemde is: ze is niet ouder geworden. Nog vreemder wordt het als blijkt dat de Gunhild die 20 jaar geleden vertrok, gewoon in Zweden woont. Langzaam wordt duidelijk dat de vulkanische activiteit er iets mee te maken heeft. Maar wat precies? Steeds verschijnen nieuwe versies van mensen die de dorpsbewoners kennen. Soms van iemand die al jaren dood is. Soms van iemand die er nu gewoon leeft.
Echo’s van Ingmar Bergmans Persona (1966) klinken door en Katla staat stevig in de folkloristische en literaire tradities van de Doppelgänger. Vaak kreeg die dubbelganger iets bovennatuurlijks of bleek een voorbode van onheil. Wat Katla onderscheidt van al die andere verhalen, is dat er volstrekt nuchter wordt gedaan over de aanwezigheid van de dubbelgangers. Niemand weet waarom ze er zijn maar er wordt niet geheimzinnig over gedaan. Wat ook helpt, is dat Kormákur de as, het gesteente en de aarde steeds in beeld houdt, waardoor de serie iets tastbaars krijgt en dicht bij de werkelijkheid voelt.
De grote vrees bij een serie als dit, is dat in de laatste aflevering het mysterie verdwijnt omdat dingen voor het publiek nou eenmaal verklaard moeten worden. Katla trapt bijna in die val door inderdaad een oorzaak te suggereren. Maar omdat inmiddels de pijn van de personages het mysterie is gaan overstemmen, blijft de toon acht afleveringen lang vrijwel intact.
Katla is nu te zien op Netflix.