Juste la fin du monde

In Xavier Dolans toneeladaptatie Juste la fin du monde keert een doodzieke schrijver na twaalf jaar terug in het ouderlijk huis. Het gekibbel van de anderen verhindert dat hij het slechte nieuws kan vertellen.

Xavier Dolan heeft sinds zijn debuut J’ai tué ma mère in 2009 terecht een vaste reservering voor een plek in een van de competities van het filmfestival van Cannes. Zo jong, met zo’n uitgesproken stijl (en een ongelofelijk werktempo), het verbaast elk jaar weer, ook al kon elke film met dezelfde regelmaat van de klok op even felle als jubelende kritieke rekenen. Met Juste la fin du monde won hij dit jaar de Grand Prix, onofficieel de tweede prijs in de hoofdcompetitie.
De film is gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk van Jean-Luc Lagarc, die in 1995 op 38-jarige leeftijd aan aids overleed. Hoofdpersoon is de 34-jarige Louis, een ongeneeslijk zieke schrijver die na twaalf jaar afwezigheid terugkeert bij zijn familie omdat hij hen het nieuws wil vertellen. Maar zoals landmeter K. in Kafka’s Het slot de grootste moeite heeft om bij de burcht te komen omdat er steeds iets tussenkomt, zorgt het onophoudelijke gekibbel tussen de gezinsleden en het gedweep met hun eigen sores ervoor dat Louis zijn woorden steeds weer inslikt.
Het idee achter het stuk is dat niet duidelijk is of de familieleden eigenlijk wel weten wat Louis hen komt vertellen en het niet willen horen, of zo met zichzelf bezig zijn dat ze geen oor hebben voor wat hij te zeggen heeft.
Het probleem met de film is dat het volstrekt helder is dat ze weten wat Louis komt zeggen. Dat maakt de pakweg anderhalf uur die volgen tot een lange en overbodige zit. Het is alsof niet alleen de dialogen maar vooral ook de subtekst voortdurend in je gezicht wordt geschreeuwd door een acteur die voor je staat, à la de drill sergeant in Kubricks Full Metal Jacket. De spanning verdwijnt en de irritatie groeit.
Over acteurs gesproken. Marion Cotillard is duidelijk gemiscast als het zachtaardige zusje dat als enige dicht bij Louis weet te komen, Vincent Cassel lijkt dan weer volstrekt getypecast doordat hij de hysterische, verongelijkte zoon mag uithangen en Gaspard Ulliel maakt van Louis een ondraaglijk engel­achtige verschijning die ongenaakbaar en sereen het hoofd schudt over zoveel menselijk onvermogen. Dat is geen sinecure in een film die letterlijk om de acteurs draait.
Stilistisch is er niks mis met de film. Dolan is beheerster en door het hoge tempo dwingender dan in al zijn vorige films. Liefhebbers missen misschien de flamboyante stijl, maar de strakke choreografie van de personages in en om het huis en — niet te vergeten — de aandacht voor schoonheid geven Juste la fin du monde toch Dolans signatuur.
Misschien dat de jury in Cannes het drama wel verrassend vond en zich niet stoorde aan Ulliels onanistische acteren, maar voor anderen zal dit einde van de wereld lang duren.

Ronald Rovers