Jarmania

De Britse regisseur Derek Jarman verweerde zich tegen de Thatcher-mentaliteit, en had daarnaast een groot talent voor humor, zo is te zien op drie mooi verzorgde dvd’s.

“Well, Simon, you know, I started as a painter, and then in 1970 Ken Russell asked me to design the devils… It wasn’t something I’d ever planned to do, to be involved in film.” Aan het woord is de Britse regisseur Derek Jarman. Hij wordt geïnterviewd door Simon Field. Het is 1989. Jarman heeft zojuist The Last of England (1988) voltooid, een mooie meditatieve film over het Engeland van Margaret Thatcher en haar Tory MP’s die er samen een soort anti-homowetgeving willen doorjagen, via de controversiële ‘Clause 28’.

Homoseksuelen zouden “chemically imbalanced” zijn, en geen deel uitmaken van “God’s Almighty Plan“. Dit zijn uitlatingen die in de jaren tachtig werden gedaan, in Engeland. De ‘Clause 28’ is (zo lees ik ondertussen op Wikipedia) pas in 2003 afgeschaft. The Last of England is een persoonlijk verweer tegen de Thatcher-mentaliteit, een film opgebouwd uit Super8-filmpjes uit Jarmans eigen collectie, waarin vrienden en familieleden figureren.

In het interview met Simon Field – gehouden onder de vlag van het Institute of Contemporary Arts (ICA) en het Britse dagblad The Guardian – wordt duidelijk dat het persoonlijke en het politieke nooit gescheiden zijn in Jarmans werk. De regisseur die vijf jaar na het interview, in 1994, aan aids overleed, was een van de weinige Britse kunstenaars die open was over zijn homoseksualiteit, in het dagelijks leven én in zijn werk. Al in zijn speelfilmdebuut Sebastiane (1976) – over de heilige Sebastiaan – was het mannelijk naakt prominent aanwezig. Op het filmfestival van Locarno was dat midden jaren zeventig nog goed voor een controverse.

Kaalgeschoren
Het half uur durende interview – waarin twee formidabele, eloquente gesprekspartners figureren – is een van de aanwinsten op de dvd van The Angelic Conversation, weer zo’n film opgebouwd uit hypnotiserend Super8-materiaal, vergezeld van Shakespeare-sonnetten voorgedragen door een onzichtbare Judi Dench. Jonge jongens met prachtig kaalgeschoren koppen en gespierde torso’s – klassiek en modern tegelijk – dwalen ondertussen rond in het land van de liefde.

De dvd van The Angelic Conversation (1985) is samen met de dvd van Caravaggio (1986) en de dvd van Wittgenstein (1993) uitgegeven door het British Film Institute (BFI). Op de Nederlandse markt wordt het trio Jarman-films aangeboden door Moskwood, goed verzorgd, met korte BFI-interviewtjes met Jarmans muze Tilda Swinton, Wittgenstein-vertolker Karl Johnson en Caravaggio-vertolker Nigel Terry, die net als de Fassbinder-weduwen en -weduwnaars – denk aan Hanna Schygulla, Barbara Sukowa en Juliane Lorenz – allemaal iets verweesds hebben.

Wat Caravaggio betreft: voor zijn schilderijen schuimde ik kerken in Rome en Napels af. Dat Jarmans Caravaggio ook een van mijn favoriete biopics kon worden, heeft te maken met dat vorstelijke gevoel voor verstilling én dynamiek, eenvoud én barok die de film ademt. En dan gewoon in een Londense studio en in plat Engels het levensverhaal van die rauwe, revolutionaire Italiaanse schilder oproepen, met Tilda Swinton als het hoertje dat Maria Magdalena wordt. En waar veel regisseurs in portretten van hun helden (want dat zijn het natuurlijk) nogal eens hoogdravend uit de hoek komen, daar heeft Jarman juist een groot talent voor humor. Ik was het even vergeten, maar wat is Wittgenstein een ontzettend geestig portret van de schrijver van de Tractatus Logico-Philosophicus.

“Hello, my name is Ludwig Wittgenstein“, zo begint de film. “Ik ben een wonderkind. En ik ga jullie mijn verhaal vertellen.” Wat volgt is een opvallend inventief portret van een van de grootste filosofen van de twintigste eeuw. Oostenrijk, Engeland en Noorwegen worden niet eens nagebootst in Jarmans Londense studio, Wittgensteins werelden worden gesuggereerd met een kostuum, een lichtval, een geluid. Het is het soort avantgardistische, experimentele cinema die nooit op afstand blijft, omdat ze vol drama zit, en humor, en mooie vondsten. Jarmans films zijn eigenlijk even inventief als Wittgensteins filosofieën. “Je moet soms iets dwaas doen, om intelligent te kunnen zijn.” En zo is ’t maar net.

The Angelic Conversation, Caravaggio en Wittgenstein zijn op drie afzonderlijke dvd’s verschenen bij Moskwood Media.