Het grootste van het grootste, Abraham Tuschinski
Vervlogen tijden
Terwijl bioscoop Tuschinski zijn deuren pas weer opent na de verbouwing, rouleert er ondertussen een documentaire over de oprichter Abraham Tuschinski door het land. De documentaire Het grootste van het grootste is de eerste in de serie DocuZone.
Na twee biografieën in boekvorm, verschenen in 1996 en 1997, is er nu ook een lange documentaire-biografie over bioscoopmagnaat Abraham Tuschinski (1886-1942): Het grootste van het grootste. Regisseur Ger Poppelaars (Missing link) en producent Rob Houwer werken momenteel ook nog aan een speelfilmversie over het leven van de vooroorlogse bioscoopexploitant. De documentaire bewijst zijn waarde door gesprekken met oud-medewerkers die nog niet eerder aan het woord kwamen, al werpen die geen ander licht van betekenis op de persoon van Tuschinski. Wel levert het een aantal vermakelijke anekdotes op. Maar Tuschinski blijft de bekende uit Polen afkomstige emigrant die in Rotterdam zijn Amerikaanse droom verwezenlijkte.
Voor de gewone man bouwde hij filmpaleizen, waar hij sterren ontving. Niets was hem mooi of groot genoeg. Met zijn perfectionisme joeg hij ook mensen tegen zich in het harnas. Hij was een ijdele man, die om zijn geringe postuur te maskeren blokhakjes onder zijn schoenen droeg. En een vrouwenliefhebber, die er een buitenechtelijke relatie met de vrouw van zijn compagnon op na hield. De documentaire van Poppelaars schetst een veelkleurig beeld van de man die uiteindelijk zou omkomen in een concentratiekamp.
De documentaire is vooral onderhoudend vanwege het vele archiefmateriaal en de persoonlijke ervaringen van vroegere werknemers en familieleden. Na een langzame start, met algemene informatie over het leven in het Poolse dorp waar Tuschinski werd geboren en de gang van vele emigranten naar Rotterdam, komt Tuschinski zachtjesaan in zicht. Het interessantere middenstuk, waarin zijn persoon gestalte krijgt, mondt uit in een toch nog spannend slot door de adequate montage van de persoonlijke getuigenissen over die bange, emotionele periode begin jaren veertig. Jammer genoeg is het gebrek aan beeldmateriaal uit de Polen-periode met lapmiddelen opgelost: want wat is nou de visuele waarde van opnames van een foto van Tuschinski, gehangen aan een hek in het Poolse dorpje waar hij vandaan kwam?
Waslijst
Als eerste DocuZone-film is het de bedoeling dat Het grootste van het grootste extra bezoekers voor de documentaire film naar de bioscoop zal trekken. Een marktonderzoek van het Nederlands Fonds voor de Film wees uit dat de interesse van het potentiële publiek uitgaat naar documentaires over mensen in vreemde landen en onbekende culturen, persoonlijke belevenissen van bekende of onbekende personen, een kijkje achter de schermen op plekken waar men gewoonlijk geen toegang heeft, kunst in het algemeen en muziek in het bijzonder, natuur en landschappen.
Ondanks deze waslijst aan voorkeuren is het de selectiecommissie van DocuZone gelukt een documentaire te selecteren die buiten al die categorieën valt. Het onderzoek wees ook uit dat niet-documentairebezoekers denken dat documentaires doorgaans afstandelijker en zakelijker zijn dan speelfilms, die je raken en waarbij je weg kunt dromen. Maakt Het grootste van het grootste kans deze vooroordelen te bestrijden? Het probleem is dat de documentaire over een man gaat die we alleen via anderen en door (op één uitzondering na) geluidloze beelden leren kennen: de afstand tot de persoon in kwestie blijft daardoor te groot om met de man te kunnen meeleven.
Piccolo
Het oogt op zijn minst een beetje vreemd dat als het doel van DocuZone is meer publiek voor de documentaire film naar de theaters te trekken, uit de keuze van de eerste docufilm al blijkt dat de selectiecommissie de bevindingen uit het marktonderzoek links heeft laten liggen. Dat zal wel komen omdat van de vijf selecteurs er maar één het DocuZone-initiatief vertegenwoordigt, tegenover drie bioscoopexploitanten en één financier. Het is de vraag of DocuZone er op deze manier in zal slagen een nieuwe impuls te geven aan het theaterbezoek voor documentaires. Het lijkt er nu meer op dat Het grootste van het grootste vooral het al bestaande documentairepubliek aan zal spreken. Nadat de documentaire vanaf 28 februari op dvd in het DocuZone-circuit heeft gedraaid, zal hij vanaf de heropening van het gerestaureerde Tuschinski-theater in april op 35mm te zien zijn. De NPS zal uiteindelijk de uitzending op televisie verzorgen.
Het mooiste van het mooiste van Het grootste van het grootste is de toegift die op de aftiteling wordt gegeven. Het is een dialoog tussen twee ouden van dagen die nog voor de oorlog in het Amsterdamse Tuschinski-theater werkten als ouvreuse en piccolo. Ze raadplegen in hun geheugen de lijst van alle films die ze in die tijd hebben gezien. Het tafereeltje vat tegelijk samen waar het in deze documentaire van Poppelaars om draait: herinneringen ophalen aan vervlogen tijden.
