FUR: AN IMAGINARY PORTRAIT OF DIANE ARBUS
Huisvrouw breekt uit
‘Iedere foto vertelt een geheim over een geheim’, zei de Amerikaanse fotografe Diane Arbus (1923-1971) ooit. Nicole Kidman is te zien in een ‘denkbeeldig portret’ van Diane Arbus, met respect voor het geheim.
Steven Shainberg liet in zijn debuutfilm secretary al zien dat hij aardig uit de voeten kan met een macabere fantasiewereld. De sm in secretary ligt zo’n beetje in de lijn van de ‘freaks’ en ‘misfits’ van Diane Arbus (zeg: Dee-Ann), over wie Susan Sontag ooit schreef dat haar blik iedereen ver-freakte. Shainberg is de zoon van psychoanalyticus David Shainberg en de neef van Larry Shainberg, vrienden van Marvin Israel, Arbus’ minnaar tot haar zelfmoord in 1971. Beide mannen werden door Patricia Bosworth uitgebreid geïnterviewd voor haar biografie over Arbus.
Toch laat Shainberg die werkelijkheid welbewust los in fur, afgezien dan van het bont waar Arbus’ ouders rijk mee werden en dat een leidmotief vormt in de film. Bont schept een beschermend imago, zo beweerde David Nemerov, Arbus’ vader, ofwel het maakt van alle vrouwen een koningin Wilhelmina. Maar voor Arbus betekende ‘fur’ iets anders, verzinnen Shainberg en Wilson. Eerst de gevangenis, maar ook de poort naar de bevrijding.
In het begin van de film vindt bij de Arbussen een keurig upperclass feestje plaats waarbij ook de nieuwste bontmantels van ‘Russek’ (het familiebedrijf) geshowd worden. Kidman/Arbus schikt haar haar, haar oorbellen, de wijnglazen en sigaren en glimlacht de gasten toe, maar haar ogen vullen zich met tranen.
Gorilla
Het is een klassieke verbeelding van huisvrouwenverstikking, maar de wijze waarop Shainberg en Wilson de gevangenis vervolgens openbreken is origineel. Origineel en duister als Arbus’ foto’s. Diane raakt gefascineerd door een gemaskerde bovenbuurman die in de flat boven haar komt wonen. Deze man (Robert Downey jr.) oogt als een gorilla met overal lang haar en bedekt daarom zijn lichaam en gezicht als hij de straat op gaat. Lionel wordt Arbus’ muze — vrouwen en apen, je weet wel. Het is ook Lionel die haar laat kennismaken met de andere ‘anderen’ (dwergen, circusartiesten, Siamese tweelingen) die haar foto’s zullen gaan bevolken.
In de VS zijn de vrije associaties van Shainberg en Wilson niet zo goed gevallen. Net zomin als de rol van Kidman, die van Arbus een veel te etherisch schepsel zou maken. Zelfs het ‘happy end’ is bekritiseerd. fur stopt als Arbus haar eigen weg gaat, terwijl ze krap tien jaar later zelfmoord zou plegen. En inderdaad, Kidman oogt doorschijnend, praat zacht en zweeft, maar haar ogen dwingen. Net als die van Robert Downey jr. Hij betovert ondanks zijn waanzinnige uiterlijk.
Maar ondanks de kritiek: Shainberg en Wilson maken van het groeiproces van Diane Arbus tegelijk iets exemplarisch (huisvrouw breekt uit) en iets donker-geheimzinnigs. De bron van creativiteit schuilt in het riool, op een zolderkamer, in de onderbuik, en jaagt angst aan. Zoals de ‘mad woman in the attic’. Dat de film eindigt bij haar bevrijding is niet alleen ontroerend maar ook een vorm van gerechtigheid.
Jann Ruyters
