Four Journeys

De Chinees-Nederlandse filmmaker Louis Hothothot is een van de vele slachtoffers van de strenge eenkindpolitiek die jarenlang gold in China. In IDFA-openingsfilm Four Journeys probeert ‘het kind dat nooit mocht bestaan’ vrede te sluiten met het verleden.

Op de foto lijken ze een perfect gezinnetje. Vader, moeder en dochter: het ideale plaatje voor het China van de jaren tachtig. De eenkindspolitiek dicteerde immers dat elk gezin slechts één kind op Chinese bodem mocht zetten. Wie daarvan afweek, werd streng bestraft. Het gezin op de bewuste foto houdt zich ogenschijnlijk keurig aan die regel. Maar in moeders buik zit een ‘probleem’.

Als Louis Hothothot (oorspronkelijke achternaam: Yi Liu) in 1986 geboren wordt, is dat allesbehalve reden voor beschuit met muisjes. Louis is al voor zijn geboorte in overtreding, iemand die volgens de letter der wet helemaal niet mag bestaan. Hij is nog vóór zijn geboorte een geheim, en van kinds af aan een ‘last’ voor volk en vaderland. Zie dan ooit maar eens je plek te vinden.

Hij komt dan ook nooit helemaal los van die last. Hij is een ongewenst kind voor het land, maar voelt zich óók voortdurend ongewenst in het gezin. Het leidt tot een schuldgevoel over zijn bestaan, waardoor hij nooit een warme band kan ontwikkelen met zijn ouders. Hij emigreert naar Nederland, en heeft jarenlang nauwelijks contact met zijn familie. Maar het verleden blijft knagen, en dus besluit Hothothot – bewapend met camera – terug te keren naar zijn geboorteland om het verleden te verwerken. Bij zijn terugkeer naar China voelt hij zich “een inbreker in een vreemd huis”, vetrelt hij in zijn documentaire Four Journeys, de openingsfilm van IDFA 2021.

Nietsontziend
De verstandhouding tussen de gezinsleden wordt gekenmerkt door zwijgend ongemak. Vooral zijn vader doet er liever zo veel mogelijk het zwijgen toe, en doet veel zaken af door te stellen dat hij “alles is vergeten”. De relatie met zijn zus is misschien nog wel het slechtst, omdat de twee van kinds af aan voortdurend hebben ‘geleden’ onder elkaars bestaan.

Maar de zwijgzaamheid van zijn gezinsleden vormt voor Hothothot geen reden om het verleden te laten rusten. Hij zoekt vrij hard de confrontatie, want het ‘ongewenste kind’ wil eindelijk wel eens weten waarom hij zich ook binnen het gezin altijd een soort bastaard voelde. Het leidt geregeld tot schurende confrontaties, bijvoorbeeld als hij zijn moeder vraagt hoe ze terugkijkt op zijn geboorte. Hoewel zij zich zichtbaar ongemakkelijk voelt, laat ze op een bepaald moment toch los dat het eigenlijk gewoon een “dom idee” was om hem op de wereld te zetten. Het is een hartverscheurende onthulling, waarbij Hothothot weigert de camera uit te schakelen. Het eeuwige zwijgen moet ergens eindigen.

Four Journeys is een nietsontziend, extreem persoonlijk familieportret dat het ongemak nergens schuwt. Pijnlijk is bijvoorbeeld ook de scène waarin Hothothot vertelt dat hij als kind ooit werd belaagd door een enorme zwerm bijen. Zijn ouders deden niets; nu proberen ze het voorval nog net niet weg te lachen. In dat soort scènes levert ons voyeurisme bijna een schuldgevoel op, omdat we als kijker ongegeneerd meewroeten in onverwerkte familietrauma’s. Alsof we een kleine twee uur door de gordijnen mogen meespieken bij gezinstherapie.

Drie jaarsalarissen
Toch worden de ouders van Louis nooit échte slechteriken. Want hoeveel fouten ze ook maakten in de opvoeding, hun verhaal is uiteindelijk óók diep tragisch. Van de wekenlange zoektocht naar een plek voor de bevalling tot de talloze repercussies: het normaalst denkbare (het krijgen van een kind) groeide uit tot hun grootste ‘zonde’. Het leidt er onder meer toe dat zijn vader zijn droom om politiek actief te worden moest opgeven, en het gezin een boete kreeg die gelijkstond aan drie jaarsalarissen. Om nog maar te zwijgen over een ander verschrikkelijk trauma waar het gezin nooit helemaal overheen kwam.

Het maakt Four Journeys een intens tragische documentaire over een gezin dat nooit een gezin mocht zijn. In de loop der jaren lijken Hothothot en zijn ouders langzaam iets van vrede te sluiten met het verleden, maar de wonden zullen vermoedelijk nooit meer helemaal helen. De eenkindspolitiek werd in 2015 na 36 jaar stopgezet, en inmiddels mogen Chinese gezinnen ‘liefst’ drie kinderen op de wereld zetten. Het is een schrale troost voor al die gezinnen die gesloopt werden door het beleid. Dat er te midden van al die tragiek in Four Journeys tóch nog ruimte is voor een enigszins optimistisch einde, is in dat opzicht bijna een wonder.