FAMILIEGEHEIM

Onder de titel ‘Het zwijgen’ worden deze maand twee bijzondere Nederlandse documentaires uitgebracht: in het beklemmende Familiegeheim ontdekt de maker de ware toedracht rond de zelfmoord van zijn vader, en MAN — kind laat een seksueel misbruikte zanger aan het woord.

Zolang je er niet over praat, bestaat het niet, zo moet de moeder van documentairemaker Jaap van Hoewijk hebben geredeneerd na de zelfmoord van haar man. En hoeveel leed ze ook met haar zwijgen heeft aangericht, enigszins begrijpelijk is het wel. Mensen doen in hun onmacht wel vaker precies het tegenovergestelde van wat ze zouden moeten doen. Het is niet gebeurd, het is mij niet overkomen.
Jaap van Hoewijk, die eerder de documentaire over de doodstraf Procedure 769 maakte, hoorde de ware toedracht rond de dood van zijn vader uiteindelijk 23 jaar later. Familiegeheim begint met een even kort als indringend telefoongesprek met zijn oom, waarin hij voor het eerst bevestigd krijgt dat zijn vader zelfmoord heeft gepleegd, en niet met zijn brommertje is verongelukt zoals zijn moeder hem al die jaren heeft voorgehouden. De reden voor zijn zelfmoord wordt in een thriller-achtige opbouw langzaam maar zeker uit de doeken gedaan.
Zo bouwt Van Hoewijk rond zijn vaders tragische beslissing op moedige wijze een coherent, zelfs spannend verhaal, na al die jaren met vage herinneringen en bange vermoedens te hebben rondgelopen. De sobere vorm laat alle ruimte voor de feitelijke verhalen van familieleden en andere betrokkenen, zoals de boswachter en de wandelaar die zijn vader vonden en nog op akelig precieze wijze kunnen vertellen hoe hij er bij lag. Het zijn juist die feiten en details, hoe gruwelijk dan ook, die het verleden weer wat reliëf geven.

Kerstkaart
De ska-zanger Tobias Breekveldt loopt juist over van herinneringen die hij het liefst zou willen wissen. In MAN — kind van David Blitz vertelt hij hoe hij zich jarenlang schuldig voelde over zijn gedwongen seksuele contacten met een pedofiele circusgoochelaar. De kalmte die hij bewaart terwijl hij vertelt over zijn verziekte jeugd en moeizame adolescentie, is bewonderenswaardig. Soms breekt er iets, onder invloed van een therapeut die hem aanspoort om ‘vooral eens lekker woedend’ te worden, waardoor MAN — kind meer op zichtbare emoties leunt dan Familiegeheim, die de druk op de ketel juist opvoert en zelden ontlaadt.
Schokkend in MAN — kind is dat de politie al die tijd geen vinger heeft uitgestoken zodat de man, die onderdeel uitmaakte van een netwerk van pedofielen, nog een aantal jongens heeft kunnen misbruiken. Hij stuurde wel elk jaar een kerstkaart naar de familie Breekveldt.
"Hoe kon je dat nou laten gebeuren?" is de hamvraag aan zijn moeder. "In die tijd wisten we nog niet zo goed wat pedofielen waren", probeert ze nog, maar ondertussen wordt weer eens bevestigd dat een huis een ondoordringbaar fort kan worden waarin de mensen elkaar — bewust of onbewust — eindeloos veel leed aan kunnen doen.

Mariska Graveland