De Van Waveren Tapes

Geluidstapes van de rommelmarkt vormen de basis van De Van Waveren Tapes, een boeiend portret van een onbekende man die al zijn telefoongesprekken opnam.

In 1996 doet filmmaker en -verzamelaar Wim van der Aar een opvallende vondst op het Waterlooplein. In een tas vindt hij zestig uur aan geluidstapes van ene Guido van Waveren (1944-2006). Deze telg uit een aan lager wal geraakt Heemsteeds geslacht had de gewoonte om telefoongesprekken met vrienden en familie op te nemen. Beluistering van het geluidsmateriaal roept een beeld op van een weggegooid leven: een jongen die na een moeizame jeugd onder een dominante moeder nooit meer zijn draai kon vinden.
In De Van Waveren Tapes presenteert Van der Aar het audioportret van Guido. Het is een beetje als een legpuzzel van 1000 stukjes waarvan je er maar een handvol tot je beschikking hebt: het plaatje blijft incompleet. Maar dat is tegelijk de kracht van de film. Als kijker wordt je direct het eenzame leven van Guido binnen gezogen. Elk nieuw puzzelstukje (lees: geluidsfragment) biedt een nieuw gezichtspunt: het gesprek met een advocaat over de familiegeheimen (vader kwam getraumatiseerd uit de oorlog); de telefoontjes met vriendin Nel (Guido heeft bindingsangsten en zit vast in het verleden); een toevallig gesprek met een hulpverlener (Guido overweegt Primal Scream-therapie). Het meest onthullend zijn de woordenwisselingen met Guido’s moeder. We leren dat ze een talentvol architect was en het opvallende familiehuis in Heemstede heeft ontworpen. Maar ma was toch vooral een uiterst dwingende en gefrustreerde vrouw die Guido vroegtijdig van school haalde en hem altijd is blijven kleineren. In Guido’s eigen woorden: ‘Ik heb partij voor haar gekozen en me daarmee aan de hoogste boom opgeknoopt.’
Om de geluidsfragmenten te illustreren voert van der Aar allerlei kunstgrepen uit, de een wat succesvoller dan de ander. Hij bouwt diens huurkamertje na, zwerft met een super8-camera door Amsterdam en filmt blote meisjes. Het verandert weinig aan de kracht van de ontboezemingen: die blijft onveranderd sterk. Als Van der Aar uiteindelijk Nel opspoort en haar telefonisch interviewt, vallen de laatste, pijnlijke stukjes op hun plaats.

Mark van den Tempel

Wim van der Aar: ‘Guido was best een slimmerd’

"Ik wilde er eerst een familiekroniek van maken", zegt filmmaker Wim van der Aar. "Uiteindelijk heb ik de focus op Guido gehouden."

U had het materiaal al in uw bezit toen Guido van Waveren nog leefde. Heeft u hem proberen op te sporen? "Het heeft even geduurd voor ik had uitgezocht van wie de banden afkomstig waren. Vervolgens kon ik maar geen contact leggen, en snapte niet waarom. Later bleek dat hij toen al aan het zwerven was. Ik kwam wel veel over de familie te weten. In eerste instantie wilde ik er dan ook een soort familiekroniek van maken, een Nederlandse Heimat. Er was zoveel interessants te melden. Guido’s vader heeft best veel uitvindingen gedaan, en ook de verhalen over de oorlog waren mooi. Ik kwam erachter dat Godfried Bomans een huisvriend was, net als de familie Andriessen. Zelfs Carl Jung is nog over de vloer geweest, er bestaat in New York nog steeds een Van Waveren-Jung Foundation. Het was zo breed gewaaierd, ik had er wel twintig delen van kunnen maken. Uiteindelijk heb ik de focus op Guido gehouden."

U houdt hem bewust een beetje mysterieus. "Ik wilde geen afbeeldingen van Guido gebruiken. Pas recent heb ik van Nel een foto van hem gekregen, maar ik vond toch dat het niet in de documentaire paste. Daarbij hoopte ik ook dat de kijker misschien zou denken: ‘Is het allemaal wel echt?’ Toen ik de beelden van AT5 zag waarin zijn lijk uit het water wordt gevist, was dat best shockerend. Tegelijkertijd vond ik het ook mooi dat je hem nog steeds niet echt in beeld kreeg."

Voor de kijker neemt u een beetje de rol van Guido over. "Aanvankelijk wilde ik helemaal niet zelf in beeld, maar het is er steeds meer ingeslopen, en uiteindelijk werd ik zijn stand-in. Verder heb ik zijn kamer aan de Van der Heidenstraat in de studio gereconstrueerd. Het idee was om daar Nel te interviewen, maar zij wilde niet in beeld. Op basis van de informatie die ik ontving, heb ik geprobeerd een indruk te geven van hoe hij moet hebben geleefd, en met welke spullen. Ik vond het ook een mooi idee dat hij in die ruimte alle tapes heeft opgenomen."

Was Guido’s moeder een kwaadaardige vrouw? "Ik denk dat we te weinig informatie hebben om die conclusie te kunnen trekken. Zij was in elk geval bijzonder, de tweede vrouwelijke architect van Nederland. Maar haar invloed op hem is fataal geweest. Ze had ongetwijfeld het beste met hem voor, maar van je zoon zomaar beweren dat hij hersenbeschadiging heeft, is natuurlijk heel ingrijpend. Guido was best een slimmerd. Als je hem hoort praten blijkt nergens uit dat hij maar vier jaar lagere school had. Maar uiteindelijk was hij wel een slachtoffer. Hij had gewoon nooit de kracht om eruit te stappen, en dat is tragisch."

MvdT