CASANEGRA

Marokko verandert, zegt regisseur Nour-Eddine Lakhmari, die in casanegra de rauwe werkelijkheid wil laten zien zoals die is. casanegra was in eigen land onmiddellijk een sensatie. In april opende de opvallende film het Amsterdamse festival Cinéma Arabe. De Filmkrant sprak daar met de regisseur.

Aanvankelijk was Nour-Eddine Lakhmari (1964) naar Frankrijk gegaan om farmacie te studeren. Na twee jaar wist hij dat dat niets voor hem was. Hij ging naar Noorwegen, waar hij als barkeeper het geld voor zijn eerste camera verdiende. Korte films verschaften hem toegang tot de filmacademie van Oslo. In 2005 maakte hij de Noors-Marokkaanse coproductie le regard. Nu werkt hij weer in zijn geboorteland, waar op 24 december casanegra uitkwam, over twee vrienden die in de chaos van Casablanca dromen van een betere toekomst. Kort daarvoor hadden de hoofdrolspelers Anas el Baz en Omar Lotfi op het festival van Dubai al de acteursprijs gekregen.

Hoeveel mensen hebben casanegra nu gezien? 300.000, en dat is heel veel voor Marokko. Zeker gezien het feit dat veel bioscopen gesloten zijn en mensen de Marokkaanse film de rug hadden toegekeerd. Maar casanegra draait nog steeds, het is een maatschappelijk fenomeen geworden, het is hip om uitdrukkingen uit de film te gebruiken. Zelfs op het voetbalveld hoor je: "Casanegra, Casanegra". Marokkanen hadden er behoefte aan zichzelf op het witte doek terug te zien. Films maken die het leuk doen op buitenlandse festivals is mooi, maar het is niet genoeg. We moeten de samenleving uitdagen, aanzetten tot discussie.

Was dat de motivatie voor het maken van casanegra? Ik ben begonnen met de hoofdpersonen Karim en Adil, met de problemen die ze tegenkomen en de keuzes die ze moeten maken. Maar ik wist zeker dat ze de taal moesten spreken die ik iedere dag in Casablanca hoor, het Marokkaans-Arabisch, dat heel anders is dan het klassiek Arabisch zoals in de meeste films. Die taal van de straat vonden veel conservatieven en religieuzen schokkend. Ze vinden ook dat de seks en het geweld een verkeerd beeld van Marokko geven, maar ik laat het zien zoals het is. Ik maak geen propagandafilm. Er is me zelfs verweten dat ik een zionist ben die zijn geld van Noorse joden krijgt, maar ik verzeker je dat de financiering van casanegra honderd procent Marokkaans is. In Marokko zoals ik dat ken hebben mensen dezelfde problemen als in Amsterdam, New York of Parijs. Het verhaal van de film is eigenlijk heel simpel, ik wil vooral laten zien hoe die jongens reageren op allerlei situaties. Hoe mensen overleven en vechten voor hun bestaan, dat fascineert me. Net als in de films van Martin Scorsese, Ingmar Bergman of John Cassavetes — de mensen staan voorop, het verhaal komt op de tweede plaats.

Ik meen ook Italiaanse invloeden te bespeuren. Toen ik met filmmaken begon was er een docent die ons la terra trema, fietsendieven en umberto d. liet zien. Dat maakte veel indruk omdat het zo dichtbij kwam. Zó wilde ik Marokko filmen. Volgens mij is Marokko nu op hetzelfde punt als Italië na Mussolini.

In de film wil Adil ontsnappen uit Marokko, maar er zijn ook scènes waarin hij en zijn vriend de stad als het ware omhelzen. Ja, ik heb een haat-liefdeverhouding met Marokko en er zit veel van mezelf in die twee jongens. Ik ben geboren in Safi, meer naar het zuiden, mijn vader was visser. Toen ik klein was beloofde mijn moeder dat ze me Casablanca zou laten zien als ik goed mijn best deed op school. Casablanca was schitterend, het paradijs. Maar later zei mijn moeder, wat moet je in Casanegra, die zwarte stad zoals het nu wordt genoemd.
Als mensen klagen over wat ik allemaal laat zien dan zeg ik: ik ben nog heel mild geweest. Om vooruit te komen moeten de Marokkanen zichzelf accepteren zoals ze zijn en zichzelf vragen gaan stellen. Heb ik iets niet goed gedaan, kan ik het morgen beter doen. Dat is waar het om gaat in de trilogie waar casanegra het eerste deel van is. De volgende film gaat over verlossing. Ze zullen dat katholiek noemen, maar dat kan me niet schelen. Mijn verlossing komt door liefde, niet door god.

Verrassend dat de staat geld in de film heeft gestoken. Waren er problemen met de censuur? Toen casanegra uitkwam werd hij goedgekeurd voor 12 jaar en ouder, terwijl we 16 of 18 jaar hadden verwacht. De voorzitter van de keuringscommissie zei: "Zo is Marokko vandaag nu eenmaal." Onder de nieuwe koning is er meer mogelijk. De meeste kranten waren positief, alleen de religieuze krant Al Massae niet. De leider van de religieuze partij vroeg in het parlement om een verbod. Wij hebben hem Talibaan-aanhanger genoemd. Het wordt tijd dat we zeggen wat we van ze denken.

Is dit het begin van een Marokkaanse nieuwe golf? Het maakt deel uit van een beweging, ook in de muziek en in de kranten. Mensen zijn trots op hun dialect, overal is meer vrijheid. In amours voilées, een film die na casanegra uitkwam, zie je een vrouw die haar sluier afdoet en seks heeft. Een criticus heeft gezegd: "Er is een Marokkaanse cinema voor casanegra en een Marokkaanse cinema na casanegra."

Leo Bankersen