Cape Fear

Waar zouden we zijn zonder geloof? Nog afgezien van andere verdiensten zijn talloze prachtige films ondenkbaar zonder religieuze voedingsbodem. De ongrijpbare psychische mechanismen van het geloof lenen zich bij uitstek voor psychologische thrillers. Martin Scorsese levert hiervan met zijn nieuwste film een overtuigend bewijs. Juist dankzij de dubbele laag van wereldse spanning en religieuze symboliek werd Cape Fear een fantastische thriller. In de dubbelzinnigheid toont zich de meester.

Robert De Niro is terug. Na een paar sentimentele miskleunen zit hij weer in de rol die hem op het lijf geschreven is, die van het vernietigende Kwaad. Travis Bickle uit Taxi Driver (1976) en Jake La Motta uit Raging Bull (1980) werden klassieke personages, en over tien jaar zal Max Cady uit Cape Fear dat ook zijn.

Vroeger hadden die duistere zielen nog een beroep, nu is De Niro’s personage teruggebracht tot de essentie: een wreker. Cape Fear opent met de vrijlating van Max Cady. Na veertien jaar gevangenschap gaat hij op zoek naar de advocaat die hij voor zijn straf verantwoordelijk acht.

Sam Bowden (Nick Nolte) hield indertijd een cruciale getuigenis in de zaak van Cady achter, omdat zijn ethisch gevoel het won van zijn beroepseer. Cady wil Bowden laten boeten voor veertien vreselijke jaren en begint de advocaat, zijn vrouw en hun dochter te terroriseren. Aanvankelijk nog onschuldig door ze met buitensporig gelach de bioscoop uit te jagen, maar geleidelijk aan gruwelijker. Tegenover de psychologische gehaaidheid van Cady staat de fatsoenlijke burger Bowden machteloos. Pas door vuile handen te maken kan hij zich uiteindelijk van de nachtmerrie bevrijden.

Aanpassing
Toen Robert De Niro en Steven Spielberg (als co-producent) tijdens het voltooien van Goodfellas aan Scorsese voorstelden om dit gegeven, afkomstig van de originele Cape Fear uit 1962 en de roman The Executioners van John D. MacDonald, te verfilmen, was hij niet bijster enthousiast. Hij voelde meer sympathie met de ex-gevangene dan met het zoetige gezinnetje. Dus ‘katholiseerde’ hij het script tot een seksueel drama van schuld en boete. In de versie van Scorsese is het gezin een kwetsbare eenheid, waarbij Cady vooral fungeert als katalysator van reeds bestaande spanningen.

Deze aanpassing is tekenend voor de dubbelzinnige positie van Scorsese ten opzichte van de film. Enerzijds wil hij een conventionele thriller die hem het grote commerciële succes zal brengen dat zijn collega’s (Spielberg, Lucas, Coppola, De Palma, de zogenaamde movie brats) al eerder hadden. Na een lange depressieve periode verlangt hij naar erkenning van het grote publiek, in plaats van alleen lof van de pers. Anderzijds blijft hij de in Little Italy opgegroeide éénjarige seminarist met een fascinatie voor gecompliceerde karakters die geestelijk wat ontspoord zijn geraakt.

Met als gevolg dat Cape Fear zich op verschillende niveaus laat bekijken. Als een ‘gewone’ thriller die op alle fronten (spel, spanningsopbouw, effecten) zeer hoog scoort. Alleen het muzikale motief is al zo zwaar dat het je zelfs zonder beeld erbij al de stuipen op het lijf jaagt. De film bevat mooie perspectief- en cinemascope-grappen en is voorbeeldig gemonteerd.

Vanuit het perspectief van dochter Danny (Juliette Lewis), die het hele verhaal in- en uitleidt, gaat de film over initiatie naar de wereld van volwassenen en hun lusten. Veel van de spanning wordt in de richting van dit extra kwetsbare, want verwarde, pubermeisje gestuwd. Absoluut hoogtepunt is de geheime ontmoeting tussen De Niro en Lewis in het verlaten schooltheater, waar zij zijn fysieke toenadering accepteert. Haar blik is de perfecte mengeling van fascinatie en afschuw, zijn blik die van lust en onheil. Ik voorspel zowel actrice als scène een glansrijke toekomst.

Loutering
Het meest van Scorsese zelf is vermoedelijk Cape Fear als een verhaal over loutering. Cady, zijn lichaam bedekt met oudtestamentische dreigementen, strooit met bijbelcitaten. Hij is een wreker maar tegelijk iemand die een goede daad verricht, namelijk advocaat Bowden reinigen van diens schuld.

Want Bowden is geen good guy, integendeel. Bedrog tegenover Cady toen, lafheid en geweld tegenover Cady nu, overspel tegenover zijn vrouw, onbegrip voor zijn dochter; hij moet boeten en Cady zal hem daarin ‘begeleiden’. In de waanzinnige finale, een zondvloed die weer duidelijk maakt dat je voor film naar de bioscoop moet, en pas na een gang door de hel verdwijnt het Kwaad berustend onder de waterspiegel. Bowden heeft stigmata in zijn handpalmen, maar wast het bloed weg. Hij is Christus en Pilatus, slachtoffer en dader tegelijk. Innerlijk gereinigd maar uiterlijk besmeurd krabbelt het gezinnetje weer bij elkaar, op de oever van de rivier Cape Fear.

Als Bowden gelijk is aan Job, zoals Cady eerder suggereerde, keert na de beproevingen zijn welvaart terug. Of is het innerlijk van de advocaat voorgoed besmeurd, omdat zijn razernij zich heeft geopenbaard en hij nog meer schuld draagt dan voorheen? Voer voor theologen. Nog nooit was spanning zo stichtelijk: Scorsese heeft een meesterwerk gemaakt.