Black Box Diaries

De dag dat de aarde stilstond

Black Box Diaries

Confronterend, furieus makend en ontroerend is deze persoonlijke documentaire van de Japanse journalist Shiori Itō.

Ze was 25 toen het in 2015 gebeurde. Ze had net gesolliciteerd op een baan in de journalistiek. Ze had antwoord gekregen van een gerenommeerde journalist. Toen ze arriveerde bij het gesprek waarvoor de gerenommeerde journalist haar had uitgenodigd, bleken ze met z’n tweeën te zijn. Het was ook geen overleg, maar een diner.

Van het etentje herinnerde ze zich later niets meer. Niets meer tot ze wakker werd en de gerenommeerde journalist bezig was haar te verkrachten. Op de video van het hotel is duidelijk te zien hoe ze gedrogeerd uit de taxi het hotel binnenstrompelt. Nadat ze in de taxi drie keer had gevraagd om bij een metrostation in de buurt te worden afgezet. De taxichauffeur herinnerde het zich duidelijk. Gelukkig had ze hem net na de verkrachting gesproken.

Sinds die dag in mei 2015 is Shiori Itō onafgebroken met de verkrachting bezig geweest. Eerst om bij zinnen te komen. En dan, moed verzamelend, om naar gerechtigheid te zoeken. Dat moed verzamelen door slachtoffers van seksueel geweld is voor buitenstaanders een onzichtbaar proces. Black Box Diaries laat een glimp zien van die allerindividueelste strubbelingen. Hoe door haar zus meteen wordt afgeraden in de openbaarheid te treden, waardoor ze in feite meteen al een deur in haar gezicht geslagen krijgt. Die zus bedoelde het goed, want die vreesde dat Shiori voor altijd bekend zou staan als ‘die journalist die is verkracht’. Een van de eerste anonieme online reacties op Itō’s persconferentie was dat “haar decolleté voor een verkrachtingsslachtoffer wel erg laag was”. Zo denken sommige mensen dus. Iemand anders schreef: “Ze moesten haar de keel dichtknijpen.”

Het was de eerste deur van vele die dichtgingen. Want de gerenommeerde journalist blijkt bevriend met toenmalig premier Shinzo Abe. De politie blijft volhouden dat de zaak geen kans maakt voor de rechter. Een arrestatiebevel raakt zoek. Dan wordt het bestaan ervan ontkend. Een rechercheur vertelt haar off the record dat er inderdaad eerst wel een arrestatiebevel was, maar dat het door de hoofdcommissaris van de politie in Tokio naar de prullenbak is verwezen. Gelukkig heeft ze alle gesprekken met rechercheurs heimelijk opgenomen. Waar ze zich ook weer zorgen over maakt, want als ze daarover publiceert, raken mensen dan hun baan kwijt? Maar ze moet. Ze moet door.

Ondermijning
Wat naar voren komt, is een rechtssysteem dat het slachtoffers van seksueel geweld heel moeilijk maakt. Zelfs de VN heeft sinds 2015 openlijk kritiek geuit op het archaïsche rechtssysteem in Japan, waarin je iemand alleen voor verkrachting kunt aanklagen in geval van ‘grof fysiek geweld’ of ‘bedreiging’. ‘Geen consent’ is geen legitieme reden.

Itō laat overtuigend zien – nog even los van de institutionele ondermijning van haar zaak – hoe zwaar het is dat de bewijslast bij seksueel geweld onmiddellijk bij het slachtoffer komt te liggen. Welke obstakels ze moet overwinnen om haar zaak ten langen leste voor een rechter te krijgen. Maar ook: de duizend overpeinzingen die haar kwellen.

Derde persoon
Ze was de eerste in Japan die op deze manier vanwege een verkrachtingszaak in de openbaarheid trad en was zich sterk bewust van de invloed die haar handelen én de reacties daarop zouden hebben op andere slachtoffers van seksueel geweld. Het feit dat ze journalist was toen het gebeurde, gaf haar de energie om door te zetten. Veel later realiseert ze zich pas dat ze zeven jaar lang in de derde persoon over zichzelf heeft gedacht en gesproken. Dat ze zichzelf al die tijd niet als een ‘ik’ beleefde.

Het is vast en zeker intens moeilijk om over alle twijfel en pijn – ook Itō gaat soms door diepe dalen terwijl ze zichzelf filmt – met anderen te praten. Dat je als slachtoffer jarenlang moet blijven benadrukken wat je het liefst vergeet. Zelfs in het boek Black Box dat ze in 2017 publiceerde en dat in Japan het startpunt vormde van de #MeToo-beweging kon ze niet alles kwijt. Hopelijk reist deze documentaire de hele wereld over, zodat iedereen kan zien wat deze moedige vrouw overkwam, hoe het haar leven tekende en hoe daders in machtsposities vrijwel onaantastbaar zijn als de wet slachtoffers niet beschermt.