Ballon

Waarom onderneem je een levensgevaarlijke vluchtpoging met je kinderen? De Duitse film Ballon, over de vlucht van twee Oost-­Duitse gezinnen met een heteluchtballon naar het Westen, is niet geïnteresseerd in vragen, maar in een spannend avontuur.

Filmmaker Hester Overmars maakte vijf jaar geleden met Verboden vlucht een interessante documentaire over een mislukte ontsnappingspoging uit de DDR in 1983. Een echtpaar had in het diepste geheim een klein vliegtuigje in elkaar geknutseld, waarmee ze met hun twee kleine kinderen naar het Westen wilden ontsnappen. Door verraad mislukte het; beide ouders werden gearresteerd en zouden hun kinderen twee jaar niet meer zien. In Verboden vlucht blikken de ouders en hun kinderen dertig jaar later terug op de gebeurtenis en de invloed op hun levens. Natuurlijk vallen de woorden vrijheid en dictatuur als motor achter de vluchtpoging, maar wat de film interessant maakt is dat de twee kinderen, dertigers inmiddels, een lastige vraag stellen aan hun ouders: waarom gokten zij met hun leven en dat van hun kinderen? De kans dat hun vliegtuigje uit de lucht zou worden geschoten was levensgroot. Waarom namen zij dit risico? Was ontsnappen uit de DDR hun leven en dat van hun kinderen waard?

Zulke pijnlijke vragen komen niet aan de orde in de Duitse film Ballon, de verfilming van een waargebeurde ontsnappingspoging in 1979. Coscenarist en regisseur Michael Herbig heeft er een avonturenfilm met thrillerelementen van gemaakt. Dat de spanning moet komen van de vraag of de ontsnapping zal lukken, voelt geforceerd, want iedereen die zich een beetje in de geschiedenis van de DDR heeft verdiept, kent de afloop van de spectaculaire vluchtpoging, die indertijd enorm veel media-aandacht kreeg. Twee stellen, beide met twee kinderen, bouwden in een kelder een heteluchtballon waarmee ze naar het Westen wilden vluchten. Als de eerste vluchtpoging mislukt – de ballon landt nog vóór de grens – weten ze ongezien weer thuis te komen, maar ze begrijpen dat de Stasi niet zal rusten voordat zij gevonden zijn. Er zit niets anders op dat weer een ballon te maken en een tweede vluchtpoging te wagen.

Met een parallelmontage van het in elkaar zetten van de ballon en de jacht van de Stasi, die de twee families steeds meer in het vizier krijgt, maakt Herbig, die in Duitsland tv-series, komedies en kinderfilms op zijn naam heeft staan, van Ballon een race tegen de klok. In de psychologie van de personages is hij niet geïnteresseerd. Wel in gezochte romantiek, want hij heeft een lijntje aan de film toegevoegd door de zoon van een van de families verliefd te laten worden op zijn buurmeisje. Sneu dat ze niet mee kan!

Ook in een ander opzicht neemt Herbig het niet al te nauw met de waarheid: bij de eerste vluchtpoging zitten beide families in de mand, maar in werkelijkheid ging één van de twee families uit angst niet mee. Bij de tweede poging haakten ze weer aan. De Hollywoodfilm Night Crossing, die in 1982, nog tijdens de Koude Oorlog, over dezelfde ontsnapping werd gemaakt, is op dat punt waarheidsgetrouwer, al ontbreekt ook daarin de doodsangst die de families moeten hebben gevoeld. Als we Ballon en Night Crossing moeten geloven, was ontsnappen uit de DDR een spannende survivaltocht.