Adoption

Hoogtepunt over de grenzen van emancipatie

De Hongaarse regisseur Márta Mészáros won met dit progressieve hoogtepunt uit 1975 als eerste vrouw ooit een Gouden Beer op het filmfestival van Berlijn. Deze gerestaureerde uitgave zet haar gewaagde en gevoelige films hopelijk weer op de kaart.

Er staat een typische anekdote in het boekje bij deze gerestaureerde blu-ray van Adoption (Örökbefogadás) over een jonge Márta Mészáros (1931) die als tiener een Hongaarse filmstudio bezoekt en aankondigt dat ze ook regisseur wil worden. “Meisje, ga naar huis, want het doet niets goeds om zulke domme dingen te zeggen,” schoffeerde een van de werknemers toen. Maar bloed kruipt waar het niet gaan kan: zo’n twintig jaar later is Mészáros met The Girl (1968) de eerste vrouwelijke regisseur uit Hongarije met een speelfilm op haar naam. In 1975 schreef ze opnieuw filmgeschiedenis met Adoption, de eerste film van een vrouwelijke regisseur die de Gouden Beer op het filmfestival van Berlijn won.

Mészáros behoort tegenwoordig tot een kleine groep grote regisseurs uit Hongarije. Ze schaart zich tussen mannen als Miklós Jancsó, István Szabó en Béla Tarr, maar wordt nog veel vaker vergeleken met Ildikó Enyedi, die andere Gouden Beer-winnaar uit Hongarije. Desalniettemin blijft haar werk onderbelicht buiten de kringen van Oost-Europese-filmliefhebbers. Deze uitstekende restauratie van een van Mészáros’ grootste successen brengt daar hopelijk verandering in. Misschien helpt het al dat Mark Cousins in zijn docuserie Women Make Film rijkelijk verwijst naar dit gelaagde drama over familie, vriendschap en verlangen.

Katalin Berek speelt Kata, een alleenstaande vrouw met een kinderwens. Aan het begin van de film scant de camera haar lichaam en zien — en horen — we hoe een huisarts haar waardig moet verklaren om überhaupt een kind te mogen baren. De gehuwde man met wie Kata een affaire heeft, verwerpt echter meteen haar te progressieve aanbod: hij hoeft de baby alleen maar te verwekken, zij zal het kind vervolgens zelf opvoeden. Alleen al op thematisch niveau behandelt Mészáros hier behoorlijk emancipatoire materie, die aansluit bij de traditie van de ‘woman’s film’, een genre dat geladen onderwerpen over de maatschappelijke positie van de vrouw behandelt.

Tegelijkertijd overstijgt Adoption het label van de traditionele ‘vrouwenfilm’. Het is een feministische film pur sang, dus geïnteresseerd in hoe machtsverhoudingen in de maatschappij betrekking hebben op de positie van de vrouw. Een nieuwe dynamiek ontstaat wanneer de minderjarige Anna (Gyöngyvér Vigh) uit de lokale kostschool ontsnapt en bij Kata aanklopt voor een plek waar ze wekelijks haar vriendje kan ontvangen. Een complexe verstandhouding begint die nu eens lijkt op een erotische verkenning van elkaars lichaam, en dan weer op een traditionele band tussen moeder en dochter. Mészáros schoot de film zelf, samen met de gevierde Hongaarse cinematograaf Lajos Koltai. De vrije, maar toch ook bijzonder secure zwart-wit cinematografie zet de verhoudingen tussen de vrouwen constant op scherp. Het wrange van Adoption is dat beide vrouwen tegen het einde van de film krijgen wat ze aanvankelijk wilden, maar dat hun geluk en welzijn daarmee niet gegarandeerd zijn.

Mészáros maakte scherpe observaties over wat het betekent om vrijgevochten te zijn. Want zelfs de meest zelfverzekerde en geëmancipeerde mensen moeten zich nog altijd afzetten tegen een maatschappij die hen waar mogelijk op hun plek zal zetten.


Adoption is vanaf 12 juli verkrijgbaar op blu-ray (import, Second Run)