Adieu forain

Adieu forain van de Marokkaanse fotograaf Daoud Aoulad-Syad is een ode aan de laatste kermisklanten in Marokko, waar voor oude tradities als het rad van avontuur geen plaats meer is. ‘Hollywood’ ligt op de loer, ook in de woestijn. De film is in verschillende theaters in Nederland te zien dankzij de Wereld Cinema Tour van het Filmfestival Rotterdam.

De titel ‘Adieu, forain’ wekt door zijn poëtische klank de juiste associatie, die verder gaat dan het vertaalde ‘Dag, kermisklant’. De titel is een onomatopee voor een ingehouden snik, voor het vergeefse verlangen naar vervlogen tijden. Want rondreizende troubadours, muzikanten en goochelaars behoren definitief tot het verleden van Marokko. De toekomst is leeg, droog en stoffig, net als het verschroeide zuiden, waar oude vestingsteden langzaam verbrokkelen tot zand. Aan de horizon gloren McDonalds en Hollywood als nieuwe waarden uit het verderfelijke Westen. Adieu forain is meer dan een roadmovie over de laatste kermisklanten van Marokko, het is een zoektocht naar een nieuwe identiteit van een land dat tradities ooit hoog in het vaandel had. ‘Een volk dat geen legendes meer heeft, is veroordeeld om te sterven van de kou’, is het motto van een nationale dichter en lijkt ook de boodschap van filmmaker Daoud Aoulad-Syad. Hij maakte met Adieu forain zijn eerste lange speelfilm.

Eindeloze weg
Een oude en zieke kermisexploitant, zijn zoon en een danser in travestie reizen in een oud busje door Marokko. Achterin vervoeren zij de resten van wat ooit volksvermaak was: een rad van fortuin. Als ze hun ‘attractie’ op het marktplein van een oude vestingstad willen opzetten, zijn ze niet eens welkom. De plaatselijke autoriteiten verbannen hen als oud afval naar de rand van de stad. Het publiek geeft immers de voorkeur aan een filmvoorstelling boven een aftandse travestiet, die bij het rad van fortuin in een glimmende jurk een paar danspasjes ten tonele voert. Travestie is in Marokko, anders dan in het Westen, een oud gebruik, ooit uit noodzaak geboren, want een ‘echte vrouw’ op het toneel, dat was tot eind jaren zestig een zonde volgens islamitische wetten.

Maar wie verwacht dat alle tegenslag een band tussen de drie kermisklanten kweekt vergist zich, want voor vrolijkheid, vriendschap of humor is geen plaats in Adieu forain. Het enige dat hen verbindt is de eindeloze weg, die stoffig is tot aan de horizon. “Denk maar niet dat we vrienden worden”, zegt zoon Larbi tegen travestiet Rabii. “Ik ben van het soort dat geen vrienden heeft”. Zo weert hij zich tegen de dromerige danser, die nog hoop heeft om de wereld te verbeteren. Voor zijn ernstig zieke vader kan hij geen enkel respect meer opbrengen en zijn verhalen zijn doorspekt met leugens. Niet als beroemd bokser bracht hij zijn tijd door in Europa, maar als bajesklant.

Nergens nemen de personages hun lot zelf in handen. Nergens plukken zij de vruchten van het afscheid dat ook een nieuw begin kan betekenen. De verveling is allesomvattend en benevelt de hele film, die zich trager lijkt voort te bewegen dan de oude bus door de woestijn.

De slome montage en de dralende personages roepen dan ook een hevig protest op bij de kijker. ‘Alsjeblieft, doe iets!’ Maar er gebeurt helemaal niets en dat is precies de beklemming die filmmaker Aoulad-Syad teweeg wil brengen. Want ‘wat moet je anders doen dan je dagen tellen’ op de rand van een opgedroogde waterput.