INSCIENCE: Raoul Peck over The Young Karl Marx

‘Marx en Engels waren vrije geesten’

Raoul Peck, gevierd om zijn James Baldwin-biopic I Am Not Your Negro, maakte als een van de allereersten een film over Karl Marx. "Ik ken het uit eerste hand."

Door Kees Driessen

Volgens regisseur Raoul Peck (1953), beroemd van zijn documentaire I Am Not Your Negro (2016) over de revolutionaire zwarte schrijver James Baldwin, is zijn The Young Karl Marx (trailer) de eerste speelfilm, in al die tijd, over Marx. Dat nodigt uit tot een kleine zoektocht. En die levert inderdaad weinig op. De eerste, dat is een beetje sterk uitgedrukt (je hebt de Sovjetfilm A Year as Long as a Lifetime uit 1966), maar je ziet Karl Marx inderdaad zelden als meer dan een TV-bijfiguur. Ook de Sovjet-Unie heeft niet, zoals ik had verwacht, aan de lopende band hagiografische films over hem geproduceerd. Dat onder de naam van zijn personage op de Internet Movie Database "from MontyPython’s Flying Circus" staat, is een veeg teken.

Waarom? Aan de ene kant misschien omdat hij communist was en aan de andere kant waarschijnlijk omdat men denkt dat je intellectueel debat niet boeiend kunt verfilmen. Onzin natuurlijk, zoals onlangs weer eens werd bewezen in het historische HIV-activistendrama 120 BPM, waarin de felle debatten tussen rekkelijken en preciezen de spannendste scènes opleverden (naast de uitmuntende seksscènes).

En dat bewijst ook het toegankelijke The Young Karl Marx, waarin de momenten van debat en intellectuele uitwijding de hoogtepunten vormen. Helaas durft ook dit alleraardigste kostuumdrama over twintigers Marx (August Diehl) en Engels (Stefan Konarske), in de jaren die uitlopen op het schrijven van Het Communistisch Manifest (1848), al te veel diepgang en dialectiek in de discussies niet aan. In plaats daarvan worden de essentiële politieke denkstappen teruggebracht tot lineaire soundbites en richt Peck zich vooral op de onderliggende emotionele en persoonlijke geschiedenissen van Marx en Engels.

Het Communistisch Manifest was de toegankelijke versie van Marx’ leer, bedoeld om een zo groot mogelijk publiek op te zwepen. Die heb ik ooit gelezen. Das Kapital niet — te dik, en te taai, vermoedde ik. Heeft Peck met The Young Karl Marx hetzelfde willen doen? De essentie van de leer toegankelijk maken voor een zo breed mogelijk publiek — en dus alles versimpelen? Is dit zijn communistisch manifest?

"In zekere zin wel", beaamt Peck tijdens een gesprek op de Berlinale, waar zijn film begin dit jaar in wereldpremière ging. Het is een begrijpelijke keuze, op zich, maar tijdens het gesprek bewijst hij onbedoeld ook het tegenovergestelde: juist hoe meer Peck oreert over de inhoud, over het wezen van het gedachtegoed, hoe boeiender het wordt.

Maar dat is niet de reden dat we onze stemmen tijdens het gesprek gaandeweg verheffen. Dat komt omdat we in de luxe lobby die voor het interview is geboekt steeds meer worden overstemd door borrelende jonge rijken met glimmende avondkleding en rinkelende champagneglazen. Vlak voordat ik tegenover Peck ga zitten, zie ik nog iemand naast me een horloge van duizend euro uit een vitrine laten halen.

"Echt waar? Oh wauw. Welkom in de kapitalistische wereld!", reageert Peck. "Maar goed, dat zien we natuurlijk elke dag, we staan er alleen niet bij stil. We accepteren dat ongelijkheid er kennelijk bij hoort."

We — maar hij niet. Peck is een activistische filmmaker. En al zijn films, waaronder I Am Not Your Negro en Lumumba (2000), zijn in zijn ogen met elkaar verbonden. "In de oude tijd had je slavernij; in de feodale tijd horigheid; en in de kapitalistische tijd het salariaat. Marx leert ons dat grote rijkdom altijd grote armoede produceert. En als iemand die geboren is in een arm land als Haïti, ken ik dat uit eerste hand. Marx leerde ik kennen toen ik op mijn zeventiende naar Berlijn kwam om te studeren. Ik ging terug naar de wetenschappelijke Marx, de econoom. Ik heb vier jaar lang Das Kapital bestudeerd aan de Freie Universität en dat veranderde alles. Die tekst staat. Marx schreef nooit iets op dat hij niet kon aantonen. Hij gebruikte cijfers, statistieken: hoeveel mensen produceren goederen?; hoe worden ze betaald?; waar gaat de winst heen?; et cetera. Als je al die cijfers kent, begrijp je de maatschappij. Marx heeft me leren argumenteren en leren zoeken naar de wortels van wat je bestudeert. Om achter de waarheid te kijken die je denkt te kennen."

Dat is de achtergrond van zijn film. Maar Pecks doel is iets anders: "Het is natuurlijk een geweldig verhaal: jonge mensen die besluiten de wereld te veranderen en dat vervolgens ook doen. Voor een deel ten kwade, maar deze film gaat niet over marxisme. Dat heeft namelijk niks met Marx te maken. Marx en Engels waren vrije geesten en levensgenieters: zij zouden tijdens de Russische Revolutie als eersten geëxecuteerd zijn. Maar ze hebben ons instrumenten nagelaten die we ook vandaag nog kunnen, nee moeten gebruiken. Want die gaan over wat nog altijd de basis is van onze maatschappij."

Raoul Pecks The Young Karl Marx wordt deze week vertoond op het InScience Dutch International Science Film Festival.