Edinburgh International Film Festival geopend

Het 70ste Edinburgh International Film Festival maakt plaats voor Dory én experiment. Festivaldirecteur Mark Adams: "Als het even kan openen en sluiten we met nieuw Schots werk."

De vraag hangt al een tijdje onbeantwoord boven het Edinburgh International Film Festival, dat gisteren van start ging met de galapremière van het historische Schotse golfdrama Tommy’s Honour. Zullen Danny Boyle en zijn kornuiten ook hun opwachting komen maken tijdens deze 70ste festivaleditie? Elders in de stad vinden namelijk de opnames plaats van Trainspotting 2, het nu al veelbesproken vervolg op Boyle’s anarchistische Schotse hit uit 1996. Een bezoekje van de ploeg van T2 zou een leuk cadeautje zijn voor het jubilerende festival. Boyle werkt echter onder grote tijdsdruk. Toen ik artistiek directeur Mark Adams een week geleden sprak kon hij nog niets zinnigs zeggen over een mogelijk Trainspotting-feestje. Tot zover de meer frivole berichtgeving. Over de biopic Tommy’s Honour straks meer.

Ht EIFF gaat er prat op het filmfestival te zijn met de langste ononderbroken staat van dienst. Het ging in 1947 van start met een programma van documentaires, waaronder de Franse klassieker Farrebique. Later kwamen daar speelfilms bij en groeide het uit tot een veelzijdig festival met een solide reputatie. De belangrijkste prijs is de Michael Powell Award voor beste Britse speelfilm, vorig jaar gewonnen door 45 Years.

De afgelopen tien jaar waren tamelijk roerig. Drie directiewisselingen, een omstreden verhuizing van augustus (in Edinburgh een maand bomvol festivals) naar juni, gevolgd door een daling van het toch al bescheiden bezoek van ruim 54.000 naar 34.000 in 2011, het rampjaar zonder artistiek directeur. Het bezoek is inmiddels bijna terug op het oude niveau, en volgens Adams zijn ook voor dit jaar de voortekenen gunstig.

De huidige programmering is weinig eenkennig. Er is ruimte voor de Britse première van Disney’s Finding Dory naast een programma met experimentele films waarbij ook Lizzie Borden, feministisch avantgardist uit de jaren zeventig, acte de presence zal geven. Op de vraag of het met zo’n breed uitwaaierende programmering niet lastig is het festival een duidelijk profiel te geven, stelt Adams dat het EIFF de cinema juist in al zijn veelzijdigheid wil vieren. "We zijn een publieksfestival, en dat publiek is zeer divers van samenstelling. Film kan uitdagend en opwindend zijn, maar ook griezelig, spannend en onderhoudend. We willen alles laten zien, van horror tot Finding Dory."

Eerder had Adams bij de presentatie van het programma al beloofd dat we op ‘provocatie en plezier’ mogen rekenen. Provocatie, wat moeten we ons daar bij voorstellen? Als voorbeeld wijst hij op prikkelende documentaires als Shadow World (over de wapenindustrie) en Zero Days, over de op Iran gerichte computerworm Stuxnet als vorm van staatsterrorisme.

De hoofdmoot bestaat uit een wereldwijd bij elkaar geplukte selectie van nieuw werk, vaak van nog niet zo bekende makers. Zo op het eerste gezicht een mooi pakket titels die in veel gevallen ook op andere festivals hun sporen verdienden. Daarnaast zijn er retrospectieven (de uitbundige Franse cinema van de jaren tachtig en de eerste generatie Amerikaanse stripheldenfilms), een al lang uitverkochte vertoning van E.T. met live orkest, de gerestaureerde kopie van de Schotse culthit Highlander en onder nog veel meer een veelbelovend animatieprogramma. De eeuwige indie Kevin Smith komt zijn nieuwe film Yoga Hosers toelichten en actrice Meg Ryan is van de partij met haar regiedebuut Ithaca.

Gevraagd naar een onderdeel waarmee het festival deze 70ste editie speciaal wil vieren noemt Adams de vertoning van vier klassiekers in het 70mm formaat. Een zeldzame gelegenheid om 2001: A Space Odyssey, Dersu Uzala, Lawrence of Arabia en Playtime in de volle glorie van dit grootbeeldformaat te zien.

De kern van het programma is een selectie van nieuw Brits werk, waaronder veel films van beginnende makers. Met name Schotse titels brengt het festival graag onder de aandacht. "Als het even kan openen en sluiten we het festival met Schotse producties. Die moeten natuurlijk wel voorhanden zijn. Dit jaar lukte dat weer. Tommy’s Honour en de slotfilm Whisky Galore! zijn twee van de grotere Schotse producties van de laatste jaren."

Een deel van het Britse aanbod dingt mee naar de Michael Powell Award voor beste Britse film. Tot mijn verwondering zitten Cannes-winnaar I, Daniel Blake van Ken Loach en andere Britse Cannes-titels daar niet bij. Niet omdat Adams ze niet wilde hebben, maar omdat distributeurs en producenten nu eenmaal ook hun eigen afwegingen en uitbrengschema’s maken. Tot mijn verbazing blijkt American Honey van Andrea Arnold zelfs nog geen Britse distributeur te hebben.

Openingsfilm Tommy’s Honour van Jason Connery (inderdaad, de zoon van) dingt wel mee, maar dat lijkt me vooral een kwestie van Schots prestige. Een waargebeurde biopic tegen de achtergrond van de opkomst van de golfsport in de 19de eeuw. Met een hoofdrol voor de Schotse veteraan Peter Mullan en fraaie plaatjes van mannen in tweedpakken die door Schotse kustlandschappen draven heeft dit alles in zich wat een Schot zich maar wenst. Zou je zeggen. Want na alle opwekkende promotiepraat bleek dit historische drama over klassentegenstellingen, ware liefde en een gespannen vader-zoon-verhouding een nogal plichtmatige invuloefening. Teleurstellend conventioneel wat mij betreft. En de zwaar aangezette melodramatische wending mag dan historisch zijn, ‘waargebeurd’ betekent niet automatisch een goed filmverhaal. Alleen de mooie, nors-ingetogen hoofdrol van Mullan staat als een huis.

Toch mogen we aannemen dat dit niet representatief is voor de festivalselectie. Uit België komt bijvoorbeeld het energieke Black over Brusselse tienerbendes. Nederland is vertegenwoordigd met het verrassende en originale History’s Future van Fiona Tan, ook zeker geen doorsneefilm. Wat best eens heel aardig zou kunnen worden is het als slotfilm geprogrammeerde Whisky Galore!, de remake van de gelijknamige Schotse klassieker over eilanders die in WOII de whisky-lading van een gestrand vrachtschip proberen te plunderen. Ik verheug me erop.

Leo Bankersen