Carte postale de Cannes 5

Zondag 19 mei 2013

De Filmkrant doet elke dag verslag van het 66ste Filmfestival Cannes. Met vandaag Dana Linssen over Borgman.

Michael Haneke, David Lynch, Lars von Trier, Harold Pinter. Het zijn niet de minsten waar Alex van Warmerdam mee wordt vergeleken als je de eerste reacties leest op de vroege ochtendpersvoorstelling van Borgman hier in Cannes. "Borgman is een scherpe en listige ‘home invasion’ satire die alleen tegen het einde momentum verliest", twitterde bijvoorbeeld Sight and Sound-hoofdredacteur Nick James. En vakblad Variety schreef al: "Een geraffineerde, arglistige en met tussenpozen hilarische huiselijke thriller die hoogstwaarschijnlijk een van de meest uitdagende geselecteerde films van het Filmfestival Cannes van dit jaar zal blijken te zijn." Er werd gelachen in de zaal. Geapplaudisseerd na afloop. En dat alles is al heel wat waard op zo’n vroege zondagochtend. Maar er werd na afloop ook her en der lichtjes verbijsterd gereageerd. Welwillend: "Misschien moet ik meer van zijn werk zien om het te begrijpen."

De ban is gebroken. Voor het eerst in bijna veertig jaar staat er weer een Nederlandse film in competitie in Cannes, en in Nederland zal dat niemand zijn ontgaan. Als het dan niet de A van Anouk kon worden op het Songfestival dan toch hopelijk wel de A van Alex op het filmfestival.

Als mij de afgelopen dagen werd gevraagd wie Alex van Warmerdam is, dan zei ik vaak dat ik hoopte dat Cannes voor hem vooral de (her)ontdekking van een Europese filmauteur zou betekenen. Hij is hier minder een household-name van andere Gouden Palm-kandidaten als Kore-eda Hirokazu, Jia Zhang-ke of Amat Escalante, maar is even stijlvast en eigenzinnig en vooral trouw aan zijn eigen thema’s en preoccupaties. Borgman is een echte Van Warmerdam, en meer.

De film over de mysterieuze wraakengel Camiel Borgman die op een dag met een hele bende gevallen engelen het huis en het leven van de smetteloze familie Breskens binnendringt is een zwarte thriller vol wreedheid, negers, infiltranten, mooie meisjes, honden en andere karakteristieke Van Warmerdam-motieven. Maar het is, vooral omdat je in zo’n ‘first look review’ als dit toch een paar snelle kwalificaties nodig hebt, een spannende en geestige film die je op het puntje van je stoel houdt. Maar hij begint ook direct in je kop te malen, zoals het werk van David Lynch dat kan doen, en dat is een goed teken. Het strak gecomponeerde Borgman maakt al indruk op het eerste gezicht, maar vraagt meteen om een tweede blik. Dat heeft te maken met het bizar-archetypische.

De vergelijking met Michael Haneke ligt voor de hand, vooral met Funny Games, al is het geweld minder meta-media-kritisch, maar verontrustender, omdat bij Van Warmerdam de slachtoffers vaak ook hun eigen grootste vijanden zijn. In die zin doet de film inderdaad aan Pinter denken, met name aan diens toneelstuk The Birthday Party, waarin twee sinistere vreemdelingen zich als gasten aandienen, en niet zoals bij Haneke als vijandige indringers. Maar de film doet ook denken aan sciencefictionklassiekers als Invasion of the Body Snatchers. Maar dan zijn we al zo ver in de plot gevorderd, dat we het daar hier in deze ‘first look review’ maar even bij moeten laten.

Direct na die vroege persvoorstelling haastte ik me naar een interview met de Chinese filmmaker Jia Zhang-ke, wiens A Touch of Sin ook in competitie draait. Die competitie is dit jaar slim geprogrammeerd. Met uitzondering van de gebroeders Coen, komt de hausse aan Amerikanen pas in de tweede helft van het festival aan bod. Waarvoor er nu voldoende tijd en aandacht is om in relatieve rust naar de meesters van de wereldcinema te kijken.

Op een onverwachte manier zijn er interessante parallellen te ontdekken tussen Jia’s film en die van Van Warmerdam. Jia liet zich inspireren door een viertal waargebeurde recente geweldsexplosies in China, voor een vierluik, waarin de meester van de slow cinema, en het neo-neo-realistische naturalisme zich van een onverwachte genre-kant laat zien. De titel van de film is een knipoog naar King Hu’s martial arts film A Touch of Zen, en Jia ontdekte (volgens mij op dezelfde manier als Van Warmerdam) dat je door het gebruik van genre-elementen soms (politiek) veel explicieter en psychologisch onthutsender kunt zijn. "Dat is een les die ik van de kung-fu-meesters heb geleerd. Maar waar zij hun politieke en sociale boodschap soms nog een beetje in hun films verstopten, heb ik geen moeite gedaan om die te verbergen", aldus Jia. Het feit dat A Touch of Sin (met Tarantineske schietpartijen en bloedfonteinen) zijn eerste film sinds lange tijd is die de goedkeuring van de Chinese censor kon wegdragen geeft hem hoop dat er ook in zijn land het een en ander aan het veranderen is.

Dana Linssen