Agnès Varda (1928-2019)

Agnès Varda is op negentigjarige leeftijd in Parijs overleden. Ze was een van de boegbeelden van de Nouvelle Vague, waar ze in de jaren zestig als enige vrouw deel van uitmaakte. ‘Beeldensprokkelaar’ Varda wist kleine maar veelzeggende observaties over de wereld om haar heen op een liefdevolle toon te tonen: de magie van het alledaagse. Filmen was haar amor mundi, haar liefdesbrief aan de wereld.

Met het oog van Agnès Varda was iets bijzonders aan de hand. Ze zag dingen waar de meeste mensen achteloos aan voorbijlopen. Verschrompelde hartvormige aardappels bijvoorbeeld, die ze bijeenraapte in Les glaneurs et la glaneuse (2000). Varda (Brussel, 1928-Parijs, 2019) filmde los en impulsief, zonder vastomlijnd scenario en uitgestippelde route. Want toeval is, zo zegt ze in Visages villages (2017), altijd haar beste helper geweest.

Haar latere films zijn lucide, speelse autobiografieën, een antigif voor verlammende weemoed, zoals Les plages d’Agnès (2008). Het strand is het perfecte startpunt voor haar documentaire over het verstrijken van de tijd en het vormt tegelijker een slimme verwijzing naar de nouvelle vague waar ze in de jaren zestig als enige vrouw deel van uitmaakte. Varda spreekt praat over haar overleden echtgenoot Jacques Demy en laat daarbij de eindscène van zijn Les parapluies de Cherbourg nog eens zien, waardoor gelijk de tranen in de ogen springen. Zoals vaker weet ze subtiel te ontroeren door genoeg ruimte te laten om de sprong naar je eigen leven te maken.

In Visages villages weten Varda en fotograaf JR met een klein idee een indrukwekkend effect op te roepen. Varda zoekt “eenvoudige landschappen, gezichten, zodat ze niet verdwijnen in de gaten van mijn geheugen”. Varda verstaat de kunst om kleine maar veelzeggende observaties over de wereld om haar heen op een liefdevolle toon te verwoorden. Filmen is haar amor mundi, haar liefdesbrief aan de wereld.

Ere-Gouden Palm
Dat begon al met haar doorbraak in de nouvelle-vaguebeweging, Cléo de 5 à 7, dat in real time twee uur uit het leven van zangeres Cléo volgt, terwijl ze angstvallig een medische diagnose afwacht. Haar klassieker uit 1962, qua vorm ergens tussen cinéma vérité en nouvelle vague in, is een schitterend tijdsdocument dat ook in 2019 nog fris en energiek voelt. De film werd geselecteerd voor het Filmfestival van Cannes en was de winnaar van de Franse Prix de la Critique.

Als schrijver en regisseur bleef grande dame Agnès Varda een belangrijke stem in de Franse en Europese cinema en de kunstwereld, met een bijzonder oog voor de magie van het alledaagse. In 2014 eerde de European Film Academy haar met een Lifetime Achievement Award. Haar laatste film Varda par Agnès draaide op het afgelopen Filmfestival van Berlijn, waar ze de ereprijs Berlinale Camera won. Eerder was ze genomineerd voor een Oscar voor de documentaire Visages villages. Met Sans toit ni loi won ze in 1985 de Gouden Leeuw op het Filmfestival van Venetië. In 2015 ontving ze de ere-Gouden Palm van het Filmfestival van Cannes voor haar gehele oeuvre.

Op 74-jarige leeftijd maakte ze zich in Les glaneurs et la glaneuse al zorgen dat ze binnenkort niet meer nodig zou zijn. Gelukkig bewees ze het tegendeel door geweldige films te blijven maken. Op luchtige wijze laat ze in Les glaneurs et la glaneuse zien dat sprokkelen een wezenlijke mentale activiteit is: ze verzamelde beelden om de vergeetachtigheid de baas te zijn. Ze is de glaneuse uit de titel. Agnès Varda is 90 jaar geworden.