Veiko Õunpuu over AUTUMN BALL

autumn ball is het speelfilmdebuut van de Estse regisseur Veiko Õunpuu over een groep mensen in een desolaat flatlandschap aan de rand van de hoofdstad Tallinn. "Ik wil niet dat mensen opgeruimd de bioscoop verlaten."

Gedrenkt in alcohol en hunkerend naar liefde of op z’n minst een sympathiek woord, leeft een groep mensen aan de rand van de Estse hoofdstad Tallinn teruggetrokken in hun appartementen. Een nymfomane portier, een alleenstaande moeder, een schrijver en een hippe architect worstelen met hun voortmodderende liefdesleven terwijl de temperatuur buiten rond het vriespunt hangt.

U zei onlangs dat u de filmwereld een achterlijke wereld vond omdat alles om geld draait en omdat steeds weer dezelfde verhalen worden verteld. Ik dacht: hier hebben we een angry young man. Ik ben niet zo angry, ook niet zo young trouwens. Ik denk er nog steeds zo over maar misschien is het logisch dat niemand je geld geeft om iets te maken dat het publiek totaal niet begrijpt. Ik vind wel dat er te weinig goeie films worden gemaakt. In het verleden verschenen er veel meer films die ik interessant vond. Maar dat komt misschien omdat we de trash uit die tijd niet meer te zien krijgen.

Wat ontbreekt in moderne cinema? Intensiteit. Ideeën. De enige film die ik in het afgelopen jaar zag met zo’n intensiteit was Von Triers antichrist. Ik hou van films die gemaakt zijn door kunstenaars. In de zin dat die films een persoonlijke uitdrukking zijn van hun ideeën. Ze voelen de drang om iets te vertellen aan de wereld. Dat levert sterke films op. Als je al begint met de behoefte om zo’n groot mogelijk publiek te bevredigen en de hele tijd kleine compromissen maakt, dan zal je film oplossen in een poel van verhaaltjes. En ik wil geen verhaaltjes meer, ik heb genoeg van verhaaltjes. Ik bedoel: hoeveel verhaaltjes kunnen we maken? Jongen ziet meisje, etc, bla bla. En daarom schudde Von Triers film me door elkaar. Misschien ben ik het niet helemaal eens met hoe hij het aanpakt, misschien begrijp ik het niet eens allemaal, maar het schudde me door elkaar en ik voelde me goed na afloop.

Wat is die intensiteit, die ruwe kracht in autumn ball? Afzondering, eenzaamheid.

autumn ball is een verfilming van het gelijknamige boek van Mati Unt uit 1979. Dat boek speelde in de Sovjetperiode maar u verplaatste het verhaal naar het post-Sovjettijdperk. Was er dan niets veranderd in hoe mensen zich voelden? Het was wel veranderd want in de tijd dat die appartementencomplexen werden opgeleverd zagen mensen ze als iets heel moderns omdat er heet water en veel ruimte was. Mensen die zich geen huis konden veroorloven konden plotseling in een ruim appartement leven. The hangover projects heten ze nu. Ze zitten vol met eenzame mensen. De utopie is verdwenen, de hoop op een betere samenleving is verdwenen. Maar dat geldt niet alleen voor Estland. Overal is dat zo. Nu het socialisme bijna is verdwenen en het kapitalisme grote barsten vertoont, is er een compleet gebrek aan ideeën over hoe we een betere samenleving kunnen bouwen.

En dan is er nog zoiets als de liefde. Hahaha.

Maar daar lijkt u niet in te geloven. Jawel, ik geloof wel in liefde. Ik denk alleen dat het heel moeilijk te vinden is. Bijna onmogelijk.

Het landschap is een integraal onderdeel van uw film. Het is een reflectie van hoe mensen zich voelen. Ik koos dit appartementencomplex omdat ik het moderne bestaan wilde verbeelden. Waarin we allemaal afgezonderd leven, geatomiseerd in kleine cellen. Ik was toen ik het schreef, en misschien nog steeds wel, beïnvloed door Beckett en zijn bleke, naargeestige visie op de menselijke conditie. Hoewel Beckett die ook met humor kon bekijken. Zoals ik mijn film tegelijk ook als een komedie kan zien.

Er zitten inderdaad een paar donker-komische elementen in. Maar wilde u nou een komedie of meer een drama maken? Ik had oorspronkelijk een donkere komedie in gedachten maar naarmate het verhaal zich vormde, besefte ik dat het anders moest. Ik wil niet dat mensen opgeruimd de bioscoop verlaten omdat ze anderhalf uur hebben zitten lachen. Er moet ook iets anders insluipen. Een besef van verlies en eenzaamheid, afzondering. Ik wil ze van hun stuk brengen.

Vroeg in de film maakt u een grap over het ‘Baltische bewustzijn’. Was dat een issue toen u het scenario schreef? Ja. Na het ineenstorten van de Sovjet-Unie zaten we plotseling zonder identiteit. Toen werd er veel gepraat over wat die identiteit dan moest zijn. Was er zoiets als een Baltische identiteit? Of een Estse identiteit? De mainstream media wilden dat we meer bij de Scandinavische landen gingen horen. Dan zou de economische vooruitgang vanzelf over ons uitgestort worden.

Dat was wat optimistisch? Het is allemaal een beetje zielig. Ik zie een wijze en goed opgeleide West-Europaan niet de hele tijd nadenken over zijn nationale of etnische identiteit. We moeten nadenken over iets groters dan dat. Niet over zoiets kleins en zieligs als nationale identiteit.

Als we het toch over een donkere komedie hebben: je zou ook kunnen zeggen dat het Baltische bewustzijn precies is wat u laat zien: kettingroken, zuipen en naargeestige eenzaamheid. Ja, ik heb ergens een grap gemaakt dat wat ik laat zien de essentie van Oost-Europa is. Maar nee, serieus. De symbolische structuur van onze samenleving, waarin we allemaal onderdeel waren van één identiteit, de communistische, die structuur is twee decennia geleden plotseling weggevallen. Daarna schoten we cultureel en economisch precies de tegenovergestelde richting in.

Hoe is het nu met de nieuwe economie? Zoals in meer landen. We hadden plotseling alleen neoconservatieven die de markt als oplossing voor alles zagen. Het idee van de samenleving, van solidariteit zijn we helemaal kwijtgeraakt. Het enige dat ervoor in de plaats is gekomen is dat denken over etnische identiteiten. En dat is heel griezelig.

Gaat uw nieuwe film hierover? Die gaat over een 35-jarige manager die er een beetje vanaf raakt. Hij begrijpt de wereld niet meer. Het is een licht surreële film. Ik wilde het gevoel van morele desintegratie laten zien waarvan ik voel dat het onze samenleving begint te overheersen. Het gebrek aan solidariteit is een van de symptomen.

In autumn ball maakt u een paar nogal expliciete verwijzingen. Naar Cassavetes en Bergman met name. Hebt u achteraf niet gedacht dat die misschien een beetje te expliciet waren? Ik zag niet hoe ik het anders kon doen. Ik wilde een klein eerbetoon maken. Een buiging zo je wil. Ik doe dat zelfs nog meer in mijn nieuwe film, the temptation of st. tony. Die lijkt soms op een collage van films die belangrijk voor me zijn geweest. Het komt omdat ik geen filmacademie heb gedaan denk ik. Dit is mijn manier van leren. Misschien zijn dit mijn afstudeerprojecten. En misschien is het nu uit mijn systeem.

Ronald Rovers