Trio’s: Alexandru Baciu over TUESDAY, AFTER CHRISTMAS

Geliefden die praten, praten, praten over hun relatieproblemen. Het is het belangrijkste vertelmiddel van scenarist Alexandru Baciu, die met Radu Muntean het overspeldrama tuesday, after christmas maakte. Baciu: "Niemand in onze films draagt geweren. Onze karakters doden elkaar met woorden."

tuesday, after christmas is net als boogie (2008), de vorige film van scenarist Alexandru Baciu (33), een beklemmend relatiedrama, over een jong Roemeens koppel dat worstelt met een conflict. Paul gaat vreemd met de jongere en beeldschone Raluca en staat voor een dilemma: zijn vrouw Adriana verlaten of proberen gelukkig te worden als huisvader?

Overspel: het oudste verhaal op aarde. Wat hebben jullie daar nog aan toe te voegen? De meeste verhalen zijn wel eens verteld, alleen niet door mij. Dat maakt het al origineel. Ik ben uniek, en mijn zoveelste bewerking van een bekend verhaal dus ook. Bovendien ken ik de eerdere versies. Als ik besluit het voor de miljoenste keer te verfilmen, gebruik ik die kijkervaringen. Ik fungeer als een soort filter.

Op welke invalshoek kwamen jullie uit? De zoektocht naar eigen geluk is een riskante onderneming. Een egocentrische onderneming, waarin je andere mensen, geliefden vaak, pijn doet en waarin je moeilijke beslissingen moet nemen.

De film gaat net als boogie ook over mannen die zich niet kunnen binden. Ze moeten altijd weer op jacht. Wij zijn alle drie mannen. En we hebben een grote interesse in huwelijks- en relatiecrisissen. We stellen onszelf de vraag: hoe werkt een lange verbintenis? Hoe houd je het vol? Welke gevaren zijn er? boogie gaat over de frustratie van een vader die van 9 uur ’s ochtends tot 11 uur ’s avonds werkt. Hij vindt dat hij in zijn vakantie het recht heeft om zichzelf te amuseren. Zelfs als hij niet de hele tijd bij zijn vrouw en kind is. Dat kun je hypocriet en egoïstisch noemen en dat geldt ook voor het gedrag van Paul. Die eet van twee walletjes en dupeert daarmee zijn vrouw en kind. Iedereen zet zichzelf op de eerste plaats. Als je vindt dat je iets verdient en het niet krijgt, is dat het ideale recept voor een persoonlijke catastrofe.

U maakt geen politiek getinte films, in tegenstelling tot veel andere filmmakers uit de Roemeense New Wave. Zolang festivals, distributeurs, critici en zelfs het publiek blijven vragen om sociaal betrokken en ideologische films, krijgen ze die ook. Het is een selffulfilling prophecy. Ik weiger daar aan mee te doen. Wie alleen geïnteresseerd is in een exotisch beeld van Roemenië, heeft een koloniale en fascistische manier van denken. Ik heb geen politieke agenda. Ik zit alleen met vragen. En de antwoorden wil ik je niet door de strot duwen.

In tuesday, after christmas is dat niet anders. Paul pleegt overspel en daarop rust een gigantisch taboe. Het was makkelijk geweest om hem te veroordelen. Maar wij wilden Paul portretteren als een man die zich voor een heel moeilijke keuze gesteld ziet. We wilden dat je met hem gaat meeleven en hem probeert te begrijpen. Met een duidelijke oplossing komen we niet. Die moet het publiek zelf maar verzinnen. Uit de reacties op de film blijkt dat mensen zich aan elk van de drie karakters kunnen binden. Het voelt kennelijk niet zo dat Paul de klootzak is, Raluca de bitch en Adriana het zielige slachtoffer. Dat geeft aan hoe complex we hun driehoeksverhouding neerzetten.

Nadat Paul aan zijn vrouw vertelt dat hij bij haar weggaat, verdwijnt de minnares letterlijk uit beeld. Raluca rent inderdaad niet meteen blij en gelukkig naar hem toe. Ze is eerder bang en geschrokken, want voor haar betekent het dat haar affaire met Paul serieus wordt. Is dat waarnaar ze verlangt? We onderstrepen dit door haar uit de film te schrijven. Voor het verhaal was haar aanwezigheid ook niet meer relevant. Want na zijn biecht gaat het alleen nog om de vraag of Paul de juiste beslissing neemt. Een vraag die hem, als een geest, nog jaren na de breuk zal blijven najagen. Misschien wel z’n hele leven. Dat was trouwens even goed zo geweest als hij bij Adriana was gebleven. Dan had hij zich afgevraagd: is dit de juiste keuze? Word ik op deze manier gelukkig? De enige zekerheid is dat hij niet eeuwig met beide vrouwen door kan gaan. Er komt altijd een moment dat je moet kiezen.

De openingsscène duurt acht minuten en is opgenomen in een ononderbroken take. We krijgen een lange dialoog tussen Paul en Raluca voorgeschoteld. Die stilistische aanpak blijkt maatgevend voor de rest van de film. We willen in onze verhalen, voor zover mogelijk, een soort eerlijkheid vinden. Noem het een zoektocht naar realisme. Om dat over te brengen van het script naar het witte doek, moet je een bepaalde esthetiek aanwenden. Wij gebruiken geen metaforisch bedoelde beelden, geen muziek, geen trucs met de camera. We ontdoen de film van zijn filmische uitrusting. Zo blijft alleen de montage over. Sinds de begindagen van de cinema is monteren ook een vorm van liegen. Als je waarachtig wilt vertellen, kom je dus vanzelf uit op lange en in zekere zin cleane takes. Die maken dat de dramatische lading volledig in de spanning tussen de personages gaat zitten.

Niets kan de aandacht van de kijker afleiden van de persoonlijke drama’s. Precies. Zoals er ook niets is wat de dramaturgie artificieel kan oppompen. Weg met die jengelende violen en beukende drums. Het is wat het is: mensen die praten, praten, praten. Dat is ons belangrijkste, zo niet ons enige, vertelmiddel. Niemand in onze films draagt geweren. Onze karakters doden elkaar met woorden.

Vanwaar die eindeloze dialogen? Wij filmen gewone mensen die gewone conversaties voeren. We zijn ons denk ik heel erg bewust van de wijze waarop bepaalde conflicten zijn opgebouwd. Neem de tandartsscène. Saaier kun je het nauwelijks verzinnen. Het is een puur technisch gesprek, dat je in iedere praktijk in de wereld zou kunnen horen. De spanning zit tússen de dialooglijnen. Namelijk in het feit dat Paul in één en hetzelfde vertrek is met zijn vrouw, kind én minnares. Een tikkende bom, die elk moment kan ontploffen. Dat gebeurt ook. Niet letterlijk maar van binnen, in het hoofd van Paul.

Hoe gaan jullie precies te werk? Ons samenwerkingsproces verloopt geheel democratisch. We discussiëren veel en verschillen vaak van mening, maar na ongeveer drie maanden komen we gezamenlijk tot een treatment. Qua verhaalstructuur klopt het dan. Vervolgens delen we, ook geheel democratisch, het script op. We schrijven voor ons eigen deel de dialogen. De twee anderen lezen het en komen met commentaar. Tot slot schrijven we tweede en derde versies, net zo lang tot het definitieve scenario er ligt. Voor ons alle drie een heldere manier van werken.

En ik maar denken dat alles geïmproviseerd is… Haha, helemaal niet! Als je een bepaalde mate van realisme bereikt, zeggen mensen: oh, dit is vast geïmproviseerd. Dat lijkt zo, omdát het gescript is. Ik vind het misschien wel het grootste compliment dat je als schrijver kunt krijgen. Al word je in feite natuurlijk vermoord door je eigen werk.
Soms maken de acteurs tijdens de repetities goede grappen. Die voegen we dan toe. Maar als je je zo op de tekst geconcentreerd hebt, ga je er niet te veel aan veranderen. En bovendien: het staat er niet voor niets zo! De acteurs mopperen weleens over taal-, spellings- of accentfouten. Dat we hen niet in Algemeen Beschaafd Roemeens laten converseren. Terwijl het juist een betekenis heeft dat we dat niet doen. Mensen gebruiken nu eenmaal niet altijd de juiste vorm van een werkwoord. Dat zegt iets over hun karakter.

Alleen John Cassavetes kon ook zo lelijk, kaal en vooral zo eindeloos filmen. Ja, maar die improviseerde alleen maar! Wel op een manier die lijkt op hoe wij onze scenario’s schrijven. Cassavetes werkte met mensen die hij volledig vertrouwde. Hij had samen met de acteurs absoluut een script kunnen schrijven. Ze begrepen elkaar alleen zo goed dat dat niet nodig was. Ze konden het zich veroorloven te improviseren. Alsof hun breinen aan elkaar gekoppeld waren. Wij zijn helaas nog niet zo ver.

Niels Bakker

tuesday, after christmas is te zien vanaf 17 maart. De Filmkrant sprak Alexandru Baciu op het IFFR.