Sergei Loznitsa over My Joy

In My Joy verbergen de trauma’s uit de Russische geschiedenis zich in alle hoeken en gaten van het moreel lege decor. Sergei Loznitsa: "Ik kijk terug om vooruit te kunnen kijken."

In Sergei Loznitsa’s speelfilmdebuut My Joy, dat in 2010 meedong naar een Gouden Palm in Cannes, belandt een vrachtwagenchauffeur diep in de krochten van een bouwvallig Rusland, waar het bijzonder slecht toeven is. Loznitsa (1964) werd geboren in Wit-Rusland, bracht zijn jeugd door in Kiev en werkte vier jaar lang bij het Institute of Cybernetics. Loznitsa woont nu al jaren in Duitsland en maakte naam met de documentaires als Blockade (2005), dat bestond uit onbekend archiefmateriaal van een bezet Leningrad.

U maakte eerst documentaires. Hoe zien we dat terug in uw eerste fictiefilm? "Eenderde van de vele bijrollen werd gespeeld door niet-professionele acteurs. En aan de professionele acteurs vroeg ik of ze zo natuurlijk mogelijk konden spelen. Niet-professionele acteurs zorgen voor een ander verwachtingspatroon. Neem die drie zwervers, die vind ik het beste spelen van alle acteurs omdat ze zo naturel zijn. In mijn documentaires experimenteerde ik net zoals nu volop met de structuur. Ook het camerawerk oogt documentair. Al die instrumenten zet ik in zodat de kijker dichterbij het onderwerp komt te staan."

Uw film zou een ingewikkelde structuur hebben. We krijgen geen aanwijzingen waar we zijn, als een soort puzzel die we niet kunnen oplossen. "Ook al lijkt het niet zo, mijn eerste speelfilm is juist heel bewust gestructureerd. De film kan in kleine onderdelen uiteenvallen en zo op YouTube worden gezet. Elke episode heeft een betekenis, die helemaal niet zo moeilijk te vatten is. Neem de jongen die een meisje ontmoet dat haar lichaam aanbiedt. Hij beledigt haar door haar geld te geven. Je hoeft niet veel over hem te weten. Hij is net als alle andere jongens die hun vader hebben verloren. Vergelijk mijn karakteruitwerking met zelfgenaaide kleding, die kun je ook heus wel dragen met de rafelrandjes eraan.
"Sommige scènes spiegelen zich aan elkaar, of herhalen zich met een kleine variatie. In sommige scènes gebruikte ik dezelfde camerabeweging, andere scènes, zoals de ontmoeting in het begin met de politiemannen, worden later herhaald. Ik heb de film als een mythe, als een sprookje opgezet, met een protagonist die op reis gaat en een waarschuwing krijgt. Als hij dit slechte voorteken negeert, kan er van alles met hem gaan gebeuren. Het verhaal kan zo alle kanten op gaan."

Is My Joy gebaseerd op ware gebeurtenissen? "Ik hoop dat mensen voor eens en voor altijd film en leven van elkaar zullen scheiden. Alles wat we zien op het doek is schaduwen. Je kunt uit een film geen conclusies trekken over een werkelijke situatie of de werkelijke staat van een samenleving waarin een film zich afspeelt. Ik besluit, zowel in fictie als in documentaire, welk materiaal erin komt en welk niet. Via het oog van de camera zie je iets met eigen ogen. Ik heb geen enkele zekerheid dat wat jij ziet hetzelfde is als wat ik zie. Daar ben ik blij om. Iedereen heeft andere ideeën in zijn hoofd. Alleen mensen die een dictatoriale samenleving voorstaan, denken daar anders over. Aan de andere kant ben ik natuurlijk wel bezorgd over de dingen die ik om me heen zie. Ik maakte enkele reizen door Rusland, en gebruikte de verhalen die ik hoorde of las voor mijn film. Maar My Joy is enkel en alleen gefilmd vanuit mijn eigen perspectief. Daarbij schilder ik de situatie nog wat donkerder af, ik maak hem nog wat intenser omdat ik wil dat de film een zo groot mogelijke impact heeft op de kijker. Een zachte aanpak werkt in mijn ogen niet meer, niemand voelt en begrijpt tegenwoordig subtiliteiten."

De geschiedenis herhaalt zich in uw film, er is geen oplossing. Inderdaad, maar we kunnen niet zeggen hoe de geschiedenis er nu uit ziet, want de geschiedenis is nog niet afgelopen. My Joy bevat een paar historische scènes met flashbacks, die zeggen ons belangrijke dingen, maar die kleine episodes kunnen nooit de hele geschiedenis vangen.

Mariska Graveland

De Filmkrant sprak Loznitsa tijdens een rondetafelgesprek in Cannes.