Rebecca Zlotowski over Grand Central

De Franse cineaste Rebecca Zlotowski maakt films om het leven te intensiveren. Eerst met het impressionistische, fragiele coming-of-age-verhaal Belle épine en nu met het expressionistische, giftige liefdesverhaal Grand Central. Opnieuw met een energieke Léa Seydoux.

Door Ivo De Kock

"Niet dat ik met Léa Seydoux een soort Antoine Doinel-cyclus wil maken, maar ze is wel mijn alter ego, mijn Jean-Pierre-Léaud", zegt Rebecca Zlotowski. "Léa speelt een ambigue vrouw, verscheurd tussen twee mannen". Seydoux straalt als arbeidster in een kerncentrale intensiteit, directheid en geheimzinnigheid uit en is bereid om risico’s te nemen voor de liefde. Haar explosieve relatie met een geborgenheid en identiteit zoekende Tahar Rahim speelt tegen een achtergrond van nucleair gevaar, vervreemding en klassenstrijd.

Waarom situeer je dit amour fou-verhaal in de schaduw van een kerncentrale? "Omdat er een analogie is tussen het gevaar dat schuilt in een liefdesrelatie en het gevaar dat verbonden is met nucleaire energie. Toen ik met Gaëlle Macé aan het scenario werkte, maakten we steeds gebruik van een behoorlijk sentimenteel lexicon. We spraken over de centrale in termen van opwinding, gevaar en mysterie. Wanneer je een radioactieve dosis krijgt weet je niet meteen wat de gevolgen zullen zijn. Je kan ziek worden, moedig reageren, een betekenis geven aan de situatie. Dat is bij een liefdesverhaal niet anders. Daarom wilden we een dialoog creëren tussen wat er in de centrale aan de hand is met de arbeiders en wat er buiten in de natuur gebeurt met al die oplaaiende menselijke emoties en passies."

Waarbij de sensualiteit van de natuur in contrast staat met de kilheid van de centrale. "Al is er ook sensualiteit in de centrale. Het omkleden in steriele pakken wordt klinisch beschreven maar heeft toch een sensuele ondertoon. De centrale beïnvloedt ook de hele omgeving, door het warme water dat vrijkomt is de omringende vegetatie tropisch en kan je in de buurt zelfs krokodillen kweken."

Wat was er eerst: de centrale of het liefdesverhaal? "Het liefdesverhaal. Ik was niet zeker of ik na Belle épine wel een tweede film wilde maken en daarom zocht ik geen onderwerp. Het is met film zoals met liefde, wanneer je ernaar op zoek gaat vind je het niet. Gaëlle was er meer dan ik van overtuigd dat ik een nieuwe film moest maken en vanaf het moment dat ze met het verhaal kwam was ook ik gewonnen. Dat heeft alles te maken met waar dit verhaal om draait: het gegeven dat in een omgeving waar gevaar heerst de liefde krachtiger wordt. Zich in een kerncentrale begeven is, net zoals verliefd worden, vechten tegen het eigenbelang. Ik wilde sterke, nobele gevoelens laten openbloeien in een vreemde, gevaarlijke wereld."

Ditmaal een mannelijke wereld. "Als iets me stoorde aan mijn debuut, dan was dat het feit dat de focus helemaal niet op de mannen lag. Daarom wilde ik niet opnieuw een portret van een jong meisje maken. Ik ben een jonge vrouw maar ik zou graag een seksscène tussen twee mannen schrijven en filmen. Viriliteit en mannelijkheid fascineren me en ik geloof niet in het beeld dat de cinema schetst van mannen. In Amerikaanse popcornfilms zijn ze vaak zacht, verlegen, zwijgzaam en teder maar de mannen die ik ken en aantrekkelijk vind zijn niet zo. Olivier Gourmet, Tahar Rahim, Denis Ménochet en Johan Libéreau brengen elk een andere variant van viriliteit tot leven. Op een terloopse manier. Het zijn toevallige, nonchalante helden."

Daarbij ontstaat er een spanning tussen de gemeenschap en het individu, ook binnen de centrale waar… "…ze op elkaar aangewezen zijn, ze op elkaar moeten letten. Wat me tijdens mijn research opviel bij nucleaire arbeiders is dat ze erg levenslustig zijn, genieten van eten maar ook houden van de spanning, van het gevaar dat hun werk waardevoller maakt. Ze denken vrij te zijn maar dat is een illusie. Ze zullen een eenzame dood sterven want niemand bekommert zich om hen. Het idee dat het leven van sommigen niet dezelfde waarde heeft als ons leven bewoog me tot tranen. Alhoewel ze gewoon gaan sterven denken de kernarbeiders dat het cool is. Ze geven hun individualiteit op en maken in ruil daarvoor deel uit van iets. En daar zijn ze juist naar op zoek. Wanneer Gilles zegt: "Hier rekenen we op elkaar", bedoelt hij dat hij wil dat zijn compagnon hem bewaakt."

Staan Toni, de vriend van Karole, en Gary, haar nieuwe geliefde, voor het verschil tussen liefde en passie? "Voor twee verschillende versies van liefde. Passie zou ik niet zeggen want er zit niet per se liefde in passie. Je kan iemand ook passioneel haten. Maar je kan onmogelijk iemand haten van wie je gehouden hebt. Voor mij gaat het om het verschil tussen vriendschappelijke liefde en diepere liefde. Wanneer Karole uiteindelijk voor Gary kiest, kiest ze niet voor passie maar voor ware liefde, ook al zal ze er voor moeten lijden. Voor mij kan de nucleaire centrale gezien worden als een plaats voor liefde. Het liefdesgevoel is ook opwindend, gevaarlijk en giftig. De uitdaging bestond erin die metafoor te gebruiken als de vorm van de film. Zelfs wanneer ik de nucleaire centrale in beeld breng heb ik altijd oog voor de menselijke schaal. De torens zijn groot en kunnen mooie beelden opleveren maar ik probeerde dat juist te vermijden. Mijn invalshoek was niet politiek of ecologisch maar menselijk. Wat zegt het wanneer we naar deze gebouwen kijken? Het gaat om de megalomanie van de mens: de natuur nemen en daar iets in plaatsen dat groter dan ons is."

Heeft Fukushima je beïnvloed? "We waren al bezig met het project toen de gebeurtenissen in Japan plaatsvonden. Het heeft ons niet extra betrokken gemaakt want onze opzet was sowieso niet politiek. Maar het gebeuren bracht die onbekende gemeenschap van arbeiders in de nucleaire industrie wel onder de aandacht. Daar voor was het vooral een gesloten gemeenschap."

Waar hebben jullie gefilmd? "In een echte Oostenrijkse centrale in de buurt van Wenen. Het gaat om een nieuwe centrale die nooit in dienst is genomen nadat een referendum nucleaire energie afwees. De centrale wordt gebruikt voor training en ook mensen van Greenpeace bezoeken het gebouw om te zien hoe er gewerkt wordt. Het is helemaal leeg en er is maar een bewaker. Voor ons was het een godsgeschenk want ik weet niet of de film gemaakt had kunnen worden wanneer we deze locatie niet hadden gevonden. Het is een realistische locatie die crew en cast in de juiste stemming bracht."

Je besteedt veel aandacht aan de manier waarop je de film opent en afsluit. "…en minder aan het stuk ertussen? Nee, serieus, ik heb als student veel onbekende films bekeken en het viel me op dat wanneer een film je niet in de eerste tien minuten vastgrijpt, het later ook niet meer gebeurt. De huidige generatie heeft zoveel dingen te zien, kan overschakelen naar zoveel andere zaken dat het erop aankomt ze niet te verliezen. Ook al ben ik er van overtuigd dat je als toeschouwer films moet verdienen. Ik ben al zo stom geweest om op te stappen tijdens films van Rivette omdat er een uur lang niets gebeurde. Gelukkig heb ik onlangs Tabu van Gomes in een zaal gezien want thuis zou ik weg gezapt hebben. Terwijl het zo’n voortreffelijke film is."

Een eerste scène moet intrigerend zijn terwijl de slotscène een indruk moet nalaten. "Wat vind je van het einde van Grand central?"

Uitstekend. Vandaar mijn vraag. Je hebt daarin de heftige emoties van de personages en je hebt het geluid van de sirene van de centrale die wijst op gevaar. "Ik ben literair gevormd. Als docent literatuur weet ik dat er voor wat betreft narratieve structuur categorieën zijn die slaan op het trekken en vasthouden van de aandacht van de lezer, op de evolutie van het verhaal tot het slot. Van de zeventiende-eeuwse literatuur leerde ik ook het belang van de envoi, de manier waarop je de lezer wegstuurt, loslaat."