Raúl de la Fuente en Damian Nenow over Another Day of Life

Documentairemaker Raúl de la Fuente en animator Damian Nenow sloegen de handen ineen voor Another Day of Life, een verfilming van de intieme reportage uit het door burgeroorlog verscheurde Angola van 1975 door de Poolse journalist Ryszard Kapuściński. ‘Zijn creatieve weergave van de realiteit inspireerde ons.’

Over het leven van de in 2007 overleden Poolse schrijver en journalist Ryszard Kapuściński kan makkelijk een hele reeks films worden gemaakt. Geboren in een armoedig dorpje in Oost-Polen wist hij tijdens de Tweede Wereldoorlog ternauwernood aan depor­tatie naar Siberië te ontkomen. In de jaren zestig reisde hij als buitenlandcorrespondent de hele wereld over. Vooral het continent Afrika en de dekolonisatie die daar in die jaren plaatsvond hadden zijn grote interesse.

De Spaanse regisseur Raúl de la Fuente en de Poolse animator Damian Nenow besloten wijselijk om niet dat hele leven te vertellen. Ze houden het bij zijn tijd in Angola in 1976, toen daar net de burgeroorlog was losgebarsten die nog decennia zou duren, in hun geanimeerde verfilming van Kapuściński’s Another Day of Life. “Het is zijn meest persoonlijke en wat mij betreft zijn beste boek”, vertelde De la Fuente, die zijn sporen verdiende als documentairemaker, in Cannes.

Toen hij besloot dat de verfilming een hybride animatie-documentaire moest worden, betrok hij Nenow erbij. “Het was voor mij een prettige verrassing dat iemand uit Baskenland naar Polen kwam om zijn liefde voor Kapuściński te betuigen. Dat heeft zich in de loop van de productie vele malen herhaald; Kapuściński heeft deuren voor ons geopend.”

Confusão
Een centraal begrip in het boek en in de film is ‘confusão’, een aan het Portugees ontleende term die zoveel betekent als ‘complete chaos’. In het door oorlog verscheurde Angola was dat wat Kapuściński overal om zich heen zag. “In het boek geeft hij een beschrijving van dat abstracte idee die minstens vijf pagina’s lang is”, vertelt Nenow. “Die passage is Kapucinski’s meesterwerk, wat mij betreft.”

Hoewel ze er uiteindelijk toch voor kozen om de titel van het boek aan te houden, was ‘Confusão’ zelfs lang de werktitel voor de film, vertelt De la Fuente. Nenow vult hem aan: “Zoals Kapuściński zegt: ‘Als je ‘confusão’ begrijpt, begrijp je alles’. Maar dat begrijpen is enorm ingewikkeld. Het is een complete afwezigheid van begrip of betekenis, gecombineerd met totale ellende. Dat was ook de emotionele toestand waarin Kapuściński zelf daar terechtkwam. Alles wat hij deed, kon alleen maar meer chaos veroorzaken. Dát is confusão.”

De ontluikende Angolese burgeroorlog was een situatie zonder feiten, stelt Nenow – een oorlog zonder frontlinie, waar de chaos compleet was. “Dat was kenmerkend voor die oorlog, maar ook voor vele hedendaagse conflicten – kijk naar Oekraïne, naar Syrië, zelfs de protesten van de gele hesjes. Het is een situatie van totale desinformatie, totaal onbegrip. Niemand begrijpt welke ander dan ook, en uit onbegrip groeit angst, uit angst groeit haat, en uit haat groeit oorlog.”

Muggenziften
Kapuściński is gevierd, maar niet onomstreden. In 2010 stelde de Poolse auteur Artur Domosławski, een leerling van Kapuściński, in zijn controversiële biografie van zijn leermeester dat die het in zijn reportages niet altijd even nauw nam met de waarheid. “Die discussie vind ik zo nutteloos”, reageert Nenow. “Dat eindeloze muggenziften over de details. Terwijl het totaal vanzelfsprekend is: journalisten zetten de werkelijkheid naar hun hand. Alleen al de aanwezigheid van een toeschouwer verandert de situatie.”

Kapuściński ging creatief om met wat hij in de realiteit tegenkwam, maar hij had zijn feiten op een rijtje, benadrukt De la Fuente: “Onze eigen ervaring in Angola en onze uitgebreide gesprekken met alle betrokkenen, hebben me er wel van overtuigd dat van de geruchten over dat hij zou hebben gelogen pertinent niets waar is. Maar het boek toont ook zijn ontwikkeling van journalist naar meer literair schrijver. Zijn ervaringen in Angola in 1975 leidden ertoe dat hij het pad van de journalistiek achter zich liet en een nieuwe formule ontwikkelde. Dát is wat ons inspireerde.”

De film slaat dan ook eenzelfde precaire balans, tussen de feiten en een meer poëtische weergave ervan. Dat vormde de stijl van de film: via rotoscopie (het nauwkeurig natekenen van echt gefilmde mensen) krijgen de scènes een sterk realisme, dat herhaaldelijk wordt doorbroken door meer fantastische of droomachtige passages. Nenow: “Kapuściński kon inzicht geven in een groter geheel, juist door de feiten te doorspekken met andere expressieve middelen: poëzie, allegorische elementen, magisch-realisme. Dat spel vormt ook de textuur van onze film.”

Die combinatie is zelden eerder vertoond, stelt De la Fuente, en het voelde dan ook als een enorm risico toen ze tien jaar geleden aan de film begonnen. Maar ze vonden houvast bij Kapuściński zelf. “Hij schreef: ‘De zin van het leven is het overschrijden van grenzen’. Dat is wat hij steeds weer deed: grenzen overschrijden en vervolgens de wereld confronteren met wat hij aan de andere kant gevonden had. Die open en volledig vrije werkwijze inspireerde ons.
Hij neemt de realiteit als uitgangspunt, maar vertelt het als een legende.”