Peter Brosens en Jessica Woodworth over ALTIPLANO

De lyrische beelden van Peter Brosens en Jessica Woodworth in altiplano overdonderen. Drie jaar geleden won het getrouwde regisseursduo met khadak in Venetië een Gouden Leeuw voor de Toekomst. Hun nieuwe film altiplano is gemaakt voor het luisterend oog. Brosens: "Onderga onze films als muziek."

De plot van altiplano is snel verteld. De Peruaanse Saturnina verliest haar grote liefde en wil zelfmoord plegen. Tegelijk verliest de Belgische fotografe Grace in Irak haar tolk bij een aanslag. Haar geliefde, een oogarts in Peru, sterft kort daarna bij een ongelukkig incident. altiplano — genoemd naar de hoogvlakte die Bolivia met Peru verbindt — is een verbeelding van de tragische zielsverwantschap tussen deze twee vrouwen. Maar het opzienbarende van altiplano is niet de plot, maar de vorm die alle filmische genres overstijgt. altiplano is uitbundige filmische poëzie uit een werkelijkheid rijker dan de onze.
We zitten in hun huis net opzij van Dinant in Wallonië, een voormalig schoolgebouw dat in een bed & breakfast is veranderd. Een bed & breakfast waar Brosens en Woodworth nauwelijks aan toekomen omdat ze voor hun films meestal lang in het buitenland verblijven. Jessica loopt af en aan want op de achtergrond huilt soms baby Maya waarvan ze net tien dagen geleden beviel. Boven ons hangen de maskers van de zon en de maan waarmee altiplano opent.

Moeder Aarde
"De Andes is heel wat meer dan poncho’s en lama’s en panfluiten", zegt Brosens. "Meteen al in het begin van de film wilden we die complexe, gelaagde cultuur van de indianen laten zien. Vandaar het Mariabeeld en de maskers." Naast film- en documentairemaker is Brosens van huis uit antropoloog, en hij legt uit dat wat lijkt op een Mariabeeld in werkelijkheid een symbiose is van precolumbiaanse moeder-aarde-verering en het door de Spanjaarden met geweld opgelegde katholicisme. Het laat al iets van de precisie zien waarmee deze filmmakers hun onderwerp benaderen. Brosens en Woodworth werken heel anders dan de meeste filmmakers. Net als bij het in Mongolië gefilmde khadak, vertrokken ze voor altiplano met een beknopt verhaal naar de andere kant van de wereld. Dochter Lenka (6) verhuisde mee. Zij spreekt inmiddels vier talen.
Brosens: "Het eerste dat we in Lima deden was boekenwinkels, bibliotheken en dvd-zaken bezoeken, alles wat in de verste verte te maken had met het project. We spraken met schrijvers, we keken films en we lazen kranten." Woodworth: "Toen we eindelijk na duizenden kilometers rondrijden de plek hadden gevonden waar we wilden filmen, zijn we voorzichtig kennis gaan maken met de bewoners. Dat vraagt tijd want de mensen zijn wantrouwig." (Pas aan het eind van het gesprek vertelt Woodworth waarom dat wantrouwen zo groot is. Regelmatig verdwijnen er mensen die — zo gaan de verhalen — vermoord worden voor hun lichaamsvet of organen of andere waardevolle delen van het menselijk lichaam.)
Ze stuiten op een voorval dat zich in 2000 voordeed waarbij 120 kilo kwik uit een nabijgelegen mijn in het dorpje Choropampa terechtkwam. Gevolg: miskramen, geboorteafwijkingen, geheugenverlies en blindheid. Nog steeds sleept die kwestie voort (ook vastgelegd in de documentaire choropampa: the price of gold) en de zaak verschijnt binnenkort voor het Amerikaans Hooggerechtshof. Dat werd de achtergrond voor altiplano.

Zingen
De verhalen van khadak en altiplano komen van de plek zelf, vertelt Brosens. "Uit de poëzie en de muziek, uit de dansen en het dagelijks leven. Vooral uit het landschap. Sommige mensen vinden de film te theatraal en symbolisch omdat ze met een sober Europees arthouse-perspectief kijken. Maar het theatrale zit niet in de acteurs. Theater zit hier in de mise-en-scène waarin het landschap een podium is waarop het drama zich afspeelt. Dat is iets heel anders dan het sociaalrealisme van de Dardennes dat je nu overal ziet. Of die andere dominante arthouseblik, de feelgood roadmovie."
"Een van de redenen dat wij in Mongolië en in de Andes draaien, is dat je daar nog landschappen hebt die zingen. Je ontmoet er mensen die zichzelf nog zien als deel van een groter, dikwijls sacraal geheel. Er heerst schroom tegenover het leven en er bestaat een sterk gevoel van verantwoordelijkheid tegenover de omgeving. Theatraliteit en symboliek zijn in de Andes sterk verankerd in die lokale cultuur. Na eeuwen van onderdrukking hebben zich theatrale en exuberante feesten en processies gevormd om dat lijden draagbaar te maken. Dat wij in het Westen met het sobere perspectief van de Europese arthousefilm kijken en het moeilijk vinden om symbolen te zien, dat kon voor ons toch geen reden zijn om in altiplano geen symbolen te gebruiken?"

Onttovering
Ze hebben gelijk. altiplano vraagt om overgave. Aan het theater en de symbolen, aan de tijd zoals die op de hoogvlakte verloopt, aan het ritme van het landschap. Even dringt zich een contrast op. Dat alle moeite die Brosens en Woodworth doen om vreemde talen te spreken — Mongools en Spaans, Woodworth jaren terug Arabisch — dat al die woorden nodig zijn om beelden te kunnen maken. Want ze mogen dan met elke nieuwe film een nieuwe taal leren, beelden zijn verreweg de belangrijkste taal van hun films. Maar nee, zegt Woodworth, "we leren de talen en de woorden niet per se om mensen te begrijpen of aan te sturen op de set. Door iemands taal te leren laat je respect zien. Want wat je daarmee eigenlijk doet, is tijd geven."
"Hier in het Westen hebben we onszelf in het centrum van het universum geplaatst. Daar is veel arrogantie en cynisme en eenzaamheid uit voortgekomen", gaat Brosens verder. "Dat leidde tot een onttovering van het landschap en de wereld. In West-Europa is het landschap iets functioneels, iets om te exploiteren. Maar in essentie leven we in een dood, gedemythologiseerd landschap. In onze cinema vertellen we dat je dat landschap anders kunt zien, als een levende entiteit, als iets waartoe wij zelf behoren. Dat laten we op een poëtische manier zien. Mensen moeten altiplano ondergaan zoals ze naar muziek luisteren of naar dans kijken. Godard zei ooit, hoe was het ook alweer, dat het oog beter eerst moet luisteren alvorens te kijken."
Volgens Brosens is het geen mystiek die steeds in hun films terugkomt maar verwondering. Verwondering als essentie van een esthetische blik op de wereld. "We leven in een doorgedraaide rationele wereld. Dat was ook Tarkovski’s grote frustratie. Hij noemde dat de spirituele impotentie van onze tijd. Maar begrijp me goed, dat heeft allemaal niets met religieuze goden te maken. Het heeft te maken met hoe je naar de wereld kijkt en jezelf en anderen daar een plek in geeft."
Na khadak en altiplano maken Brosens en Woodworth nog een derde film die de betekenis van het landschap voor de levens van zijn bewoners laat zien. Verrassend genoeg zal die zich in België afspelen. Het zal alleen niemand verbazen dat dit, in Brosens woorden, "een heel donkere film" wordt.

Ronald Rovers

Peter Brosens is zondag 10 januari aanwezig bij de première van altiplano in Rialto in Amsterdam. Distributeur Contact Film doet de soundtrack van de film cadeau aan alle betalende bezoekers.